Maja Halapir
I.
E pranoj, kurrë s’e kam dashur nënën e tij. Në fillim më mbushte me tërbim, pastaj me neveri. Ashtu trupmadhe, me dhjamin që i tundej sa andej këndej, ma çonte mallin e shpuzës së kuzhinës të rënduar nga teprica e ujit. Zërin e kishte gërryes, gjithmonë më të lartë për nja gjysmë oktave, e më të këqijat ishin shpërthimet e të qeshurave histerike të cilave u rrekej pa pikë paralajmërimi. Pastaj edhe gjinjtë e saj gjigantë tundeshin bashkë me të, e mua më dukej se po shndërrohej në ndonjë prej atyre gogolëve që nxirrnin krye nga katedralja jonë. E ai… ai e dëgjonte atë zë demoni që në bark. Ato gjinj të rrudhur për të ishin dyshek i butë. Asaj i vinte i përlotur kur i përgjakte gjunjët pas ndonjë loje.
Tash kemi mbetur vetëm ne të dyja. Si roje, s’e humbim nga sytë njëra-tjetrën që të mos na ikë ndonjë lëvizje e gabuar. Sikur hutat sillemi vërdallë duke pritur ndonjë pikë dobësie. Të tjetrës.
Një ditë pata rastin, por e huqa. Plaka kishte gjetur një copë lëvore lisi që në këto ditë urie ishte fat i lumë. Era e furishme thyente degët e thata. Me ecjen e saj të ngathët, e mbështjellë me shtresa pëlhure të zezë, ngadalë u zvarrit nga kasollja jonë dhe mblodhi ca lëvore. Snajperët pushonin. Mendoja, edhe nëse e kishin spikatur, nuk duan të harxhojnë plumb për plakën. Mendimi tjetër, derisa po e shikoja furinë e erës, ishte se a do të kem fatin që një nga ato degë t’ia thyente kafkën. Por, më duhet ta pranoj se edhe unë atë ditë hëngra gjellë lisi. Rrinim ashtu në gjysmëterr të kuzhinës me pllaka të verdha të shëmtuara të cilat i urreja që nga dita e parë, ndërsa ajo rrufiste supë lisi. E shikoja se si po e fuste lëngun mes vrimave të dhëmbëve të përparmë të verdhë si pllakat, dhe se si një pikë po ia përshkonte mjekrrën dhe, si në digë, ndalet te leshi i trashë i zi. Kur mbaroi shujtën e saj të rrufitjes dhe përtypjes shtazarake, lukthi im lëshon tinguj të pabesë. Kisha uri sikur të gjithë banorët e getos. Rrethimi kishte hyrë në muajin e pestë dhe më askush nuk kishte kurrfarë furnizimi. Hanim fruta të ndonjë peme, bimë të egra, lëvore, insekte, e disa flitej se hanin qen, mace e brejtës. Ngadalë po e afroja dorën te tenxherja me mbetjet e supës, duke mos ia hequr fare sytë. U tregua më e shpejtë dhe me dorën e saj të trashë ma rrëmbeu tenxheren.
“Së pari këmbët!” urdhëroi. Me sytë e mbyllur, për të zbutur prirjen për të vjellë, ia ngjesha shputat e mëdha. Dukej si lëvore lisi të cilin ajo e kishte gatuar. Lëkura e trashë dhe e vrazhdë, me gunga në gishta, me maje të trasha të pështira që dikur ishin thonj. Vuante nga artriti dhe ngjeshjet e mia të kohëpaskohshme, të detyruara, i përcillte me ofshama lezeti. Në fund mbusha veten me lëngun e vakët duke bindur veten se më ka ngopur dhe u struka në shtrojë duke u përpjekur të bëj gjumë. Gjumi sillte shpëtimin. Shpëtimin nga uria dhe dëshpërimi. Shtroja më priti me aromën e njohur të ndenjur dhe befasishëm mendova se sa pak na duhet të heqim dorë nga gjithçka që dikur e konsideronim të domosdoshme për jetë. Si larja e çarçafëve dhe rrobave, shujtat e rregullta, dalja nga shtëpia. E ai? Kur copa e granatës ia çau indin e mushkërive, a e kishte pranuar tashmë përditshmërinë e re? Duke u strukur në llogore, plot baltë e ujë nga dheu që vazhdimisht po shembej, çka e ndalonte të mos ia çante vetes gjoksin? Mendimi për ne të dy, tymi i cigares që e ndante me tre të tjerë, apo çastet e shkurtra të gjumit? Do të doja të dija sa ishte mësuar me tmerret e luftës. Më tregonte Danka, përpara, derisa ende mund të lëviznim nëpër geto, për Sjecishten. Ishte atje edhe burri i saj, dhe kur arriti të kthehej i plagosur, çka s’mësoi prej halucinacioneve e tij të natës. Për një fyk, merrje një paketë cigare. Ai vlente më së shumti. Vlerë të madhe kishin edhe çizmet, kanaçet me ushqim dhe alkooli në çfarëdo forme. Edhe pambuku dhe gaza që e fusnin në veshë për të mos plasur çekanët kur niste granatimi.
Ishte ajo ditë e mirë, ditë kur të dyjat hanim supë lisi. Por që atëherë s’ka më gjë, dhe mezi jam ngritur nga krevati. Më shumë iniciativë shfaqte plaka dhe dy herë në ditë e nxori veten jashtë në kërkim të ndonjë zogu të ngordhur ose bërlloku që ndoshta e solli era. Mbase dhjami i saj i siguronte edhe ca energji. Unë, ndryshe prej saj, isha asht e lëkurë. Kështu më quante nganjëherë: ajo e thata ose ajo shterpja. Thoshte që vetëm gjuhën e kam të madhe, krejt tjetër në sytë e saj më ishte e vogël. E burri im ia plaste së qeshurës me këto thurjet e saj për mua. Gjithmonë kam mundur të bëj diçka të mbrapshtë që i nxiste dhe i kthente kundër meje. Kohë pas kohë kjo u bë mënyrë e jetesës sonë. Jeta në trekëndësh. Plaka shpikte batuta të reja, gjuha ime ishte arma ime hakmarrëse, e pastaj ai provonte të më mbyste dajak ndërsa ajo bënte tifo. Rashë në dashuri me shijen e njelmët të gjakut. Nuk më kujtohet ndonjë dhimbje e madhe, më shumë ishte kënaqësi kur e pështyja në fytyrë, e plaka ulërinte e tronditur.
Më duket se ky është fundi sepse nuk më kujtohet kur kemi ngrënë për herë të fundit. Ka, natyrisht, edhe një mundësi se si mund të siguroj ushqim, por do të më duhej të çohesha e të dilja nga getoja. Nuk kam fuqi për asgjë. Do të fle dhe ky do të jetë fundi i kësaj jete të ndyrë.
II.
Hap sytë, nuk di ku jam dhe çka ndodh, më dridhet dora e dikujt, sytë më shikojnë balonat e mëdha të shfryra që dikur ishin gjinj. Plaka më mallkon dhe nuk pushon së dridhuri. Ngrihen me zor, terri i syve së paku ma fsheh pamjen e saj groteske.
“Shko të kurvërohesh!” më bërtet. “Shko, sill ushqim! Së paku një herë të kemi dobi prej teje. Jashtë, ik!”
Ngadalë e shoh se e ka mirë. E shoh se përse askush në llogore nuk ia ka derdhur vetes trurin. Jemi të programuar të qëndrojmë sa më gjatë, pavarësisht lloçit në të cilin jetojmë. Dhe nisem. Së pari deri te dollapi nga ku nxjerr fustanin. Zhveshja është punë edhe më e zorshme, por disi ia dal. Jashtë më duhet të ndalem dhe t’i mbuloj sytë. Dielli është tejet përcëllues për sytë e mi që janë mësuar me gjysmëterrin e bodrumit. Mbyll sytë dhe ec. Është ndjenjë e mirë të thithësh ajër të freskët. Dhe për herë të parë më shkon mendja te snajperët dhe kam qejf të më lënë të marr frymë sa më gjatë. Rruga nuk ka ndryshuar shumë, përveç barit që ka gufuar, dritareve të mbyllura me dërrasa dhe faktit se jashtë nuk ka njeri. Aq më hutoi rruga dhe dëgjimi i këngës së zogjve saqë gati nuk e pashë se përnjëherë u ndala para telit dhe rampës. Dikush, mbase ushtar, po bërtiste. Nuk di çka, as në ç’gjuhë. Pres ndonjë plumb a rafall, dhe kuptoj se nuk ndiej frikë. Nuk ndiej gjë. Bash gjë prej gjëje. Tash ushtari është para meje, ma fut tytën në kraharor. Vazhdon të bërtasë në gjuhë të pakuptueshme.
“Ushqim! Më duhet ushqim!” i them dhe hedh fustanin mbi supe. Vjen tjetri, i thotë diçka të parit, më fusin brenda.
Nuk ndiej frikë. Vetëm ia plas së qeshurës histerike, si ajo e qeshura e plakës.
Pas të gjithave shtangem në shtrat. Dhimbja vjen valë-valë. Ndërmjet, mbushem frymë. Lukthi më lëshon rënkime të çuditshme që ma kujtojnë plakën. Kur iu ktheva plakës, provuam t’i radhisnim kanaçet të cilat i solla. Megjithatë, muajt e urisë na mësuan të shfrytëzojmë çdo rast për të mbushur lukthin dhe i gllabëruam rrufeshëm një nga një. Këto dhimbje janë çmim për pangopësi. Përveç kësaj, pyes veten edhe sa do të na zgjasë kjo që ka mbetur pa u ngrënë. Edhe nëse aty llogaris bukën e thekur që kam fshehur poshtë fustanit që të mos vërejë plaka. Otoni më tha të vija përsëri. Se do të ruajë ushqimin veç për mua. Nuk e la atë tjetrin, atë të madhin me uniformë jeshile me vragë në faqe, të më prekte. Më habiti që nuk ishte aq i ashpër as aq i paduruar. Thuajse në duar kishte ndonjë thesar nga kohërat e lashta dhe nuk donte ta harxhonte shumë shpejt lezetin. Unë ndihesha e plogësht nga uria dhe ecja, dhe e luta të shtrihemi. Kjo ishte bukur. E dëgjoja ndërsa merrte frymë gjithnjë e më thellë dhe më shpejt, i ndieva duart e tij gjithandej, dhe u ndieva disi e gjallë. Dhe e nevojshme. E ashtuquajtura dashuri nuk ishte gjë tjetër pos nevojë e thjeshtë. Fëmija nuk lind me dashuri të thellë dhe përkushtim për nënën. Vetëm i duhet sisa e nënës për të mbijetuar. Kur të rritet mjaftueshëm për t’u kujdesur për veten, largohet. Mu sikur në botën shtazore. Vetëm se nuk e di a qajnë kafshët pas aktit të marrëdhënieve, siç qau Otoni. Rrinim shtrirë njëri bri tjetrit, gjysmë të zhveshur, derisa aroma e lëngjeve tona shtazore përhapej rreth nesh. Ai rënkonte, unë heshtja. Nga dritarja herë pas herë dëgjohej ndonjë rafall ose britmë në gjuhën e tyre. Atë ditë, Otoni, ushtari armik, dhe unë u bëmë diçka.
Përkthim: Qerim Ondozi
Maja Halapir
Maja Halapir lindi në 1978 në Osijek ku u rrit dhe u diplomua për gjuhë dhe letërsi angleze e histori. Ligjëron gjuhën angleze dhe përkthen. Nga viti 2005 jeton në Sombor. Në vitin 2020 ndjek punëtoritë e shkrimit kreativ (CeKaPe) dhe nis të shkruajë më intensivisht. Është në përgatitje të përmbledhjes së parë me tregime.
Kontakt: maja.halapir@gmail.com, Facebook: maja.halapir
ažurirano: 10/09/21
