Драгиќ Цвјетиновиќ
За тоа се молчеше. Ме притиснавте, ама одлучив. Нема да кажам ништо повеќе од ова. Сосема е доволно неколку зборови. Дури и дедо ми би се согласил.
Десет години, горе-долу, живееше до нас. Во меѓувреме прво јас, па потоа и сестра ми тргнавме на училиште; моите родители доградија уште две соби, па уште еден кат, а најгоре на имотот куќичката (соба, кујна, полско WC малку потаму) во која се всели дедо ми.
Тогаш мислев дека на дедо ми тешко му паѓа да живее вака издвоен. Ридот над куќата, тие стотина чекори ми изгледаа предалеку. Кога си толку млад, јасно е, ретко за што се размислува вистински. Тоа се повеќе повторувања на нешто што ќе се начуе и дополнувања на она што ќе се пречуе. Се правев дека размислувам. За тоа, за сѐ и сешто. За дедо ми и неговата тајна.
Дедо ми имаше тајна; тоа му беше јасно на татко ми, за тоа мајка ми ништо не знаеше. Таа и се бунеше, повеќе од кого и да е. „Треба човекот да живее со нас.“ Му носеше ручеци и му ги переше алиштата, ама скришум. Татко ми ќе побеснеше да дознаеше. А кога дозна – пцости и шлаканици. Ама мајка ми беше тврдоглава.
И јас скришум одев кај дедо ми. Скришум и од мајка ми. Дедо ми, впрочем, понекогаш сам ме викаше. Ќе ме видеше како си играм во дворот или јас него ќе го видев – се ниша на столчето пред вратата на својата куќарка.
Немаше лева нога, малку под коленото. Едно крајче од потколеницата уште имаше останато, празната ногавица висеше, врзана во јазол или само правлива. Третата нога, дрвената патерица, речиси и не ја користеше. Насекаде по куќичката можеше да се движи скокајќи, со снажните раце потпирајќи се за рабовите, ѕидовите, деловите од мебелот. Патерицата стоеше потпрена малку крај влезната врата, малку до дрвеното столче и од неа ги гасеше догорчињата.
Ќе ја дигнеше раката кога ќе ме видеше и кога ќе му обрнев внимание. Ќе мавнеше, ако се свртев кон него. Некогаш само ќе му одмавнев. Ако се погодеше мајка ми да биде отсутна или зафатена, ќе отидев кај него. Тој рид и тие педесетина чекори ми изгледаа недостижни.
Кога умре дедо ми, за тоа дома воопшто не се зборуваше. Кога старата тетка на мајка ми, можеби една година пред тоа, загина во железничка несреќа, сите бевме во црнина. Сите плачевме, одевме низ гратчето и луѓето ни климаа со главите, роднините мене и сестра ми нѐ галеа по косите и нѐ тешеа. Потоа кога умре дедо ми, дојдоа тројца груби мажи (еден со сочувствителен поглед, толку), изнесоа некои пластични вреќи, а ден подоцна татко ми малку доцна се врати од работа, пцуејќи го ковчегот што е прескап; се качи на куќарката на дедо ми, ја заклучи вратата и толку.
Дедо ми одгледуваше патлиџан под прозорецот од собата. Така го посади за да може да ги бере плодовите без да стане од кревет. Летно време ќе лежеше до пладне, ќе ја истегнеше раката да си го набере појадокот, потоа ќе седеше до доцна навечер пред куќичката. Се нишкаше на столчето, пушеше и гледаше преку нашата куќа, во другите куќи, и понатаму. Кога умре, наместо патлиџани, никна кисело дрво и целосно го затскри прозорецот.
Неколку фотографии чуваше, една книга, и весници. Ме чудеше како изгледаше во униформа, со двете нозе. Некои фотографии се црно-бели, на некои се гледа дека униформата му е зелена (а останатите бои се млечни, разлеани). Баба ми е со него на понекоја, во аголот од фотографијата. Од нешто е уплашена. Неговата тешка рака на нејзиното рамо или околу половината. Воопшто не се сеќавам на баба ми, дали некогаш ја имам запознаено.
Некоја фотографија е од весник, тука се гледаат неговите офицерски еполети. Во битно друштво е. Генерал, дипломат, полковници, доктори.
Јадев ќотек кога ќе прашав за дедо ми. А потоа татко ми молчеше, понекогаш со денови. До работите на дедо ми дојдов, така, скришум и со ујдурма. Минаа две-три години откако умре. Бев средношколец, никому веќе ништо не одговарав. Ама татко ми пак ќе ме претепаше да ме начекаше. Со книгата, со фотографиите. Или да му речев: „Бев кај дедо на гроб“. И тоа повеќепати, дури.
Кога бев помлад, кога тргнав во основно, дедо ми понекогаш ме прашуваше како се снаоѓам, дали имам другари. И ме слушаше внимателно. Јас пак се трудев што поподробно да одговорам. Мислев (првите мои обиди за самостојно размислување) дека и самиот ако го поттикнам, нешто ќе раскаже. Го прашав како ја изгубил ногата, дали пукал од пушка, на такви прашања само немо гледаше настрана.
Татко ми еднаш рече: „Скотот има правено страшни работи“. Ама после се молчеше за тоа, па таа ноќ се опи и без збор заспа. Утрината на мајка ми ѝ призна дека на ништо не се сеќава. „Сигурна си дека ништо не реков?“ Изгледа дека тоа му беше најголемо гајле. А нејзе ќе ѝ беше поубаво да го излажеше тогаш, отколку што само потврдуваше: „Ништо, ништо“. А беше уште збунета и разочарана.
Дедо ми ја имаше таа една книга, мислам дека никогаш не ја читаше. Му стоеше на телевизорот, тврд повез, на внатрешните страници фотографии од битни луѓе во униформи и скапи костуми. И потпис и посвета, го познаваше авторот. Како да беа пријатели. Сега ми е тешко да поверувам во тоа. Секако дека за тоа ништо не се зборуваше.
На една фотографија мести бајонет на пушка. На друга е со баба ми, млади се, во Ровињ, на плажа. Дното на орманот е преполно со такви работи. Влажни и црни.
Во неколку повези под креветот, под масата во кујната, стари весници. Новите ги користеше за потпал. Чуваше исечоци од пред петнаесет-дваесет години. Во весниците читаше за некои села по Босна. Кинеше страници, подвлекуваше зборови, заокружуваше имиња. Тоа, веројатно, порано, кога дошол. Ги следам датумите на весниците, имињата и датумите. Подоцна веројатно се уморил и ништо не подвлекувал. И листовите беа цели, спортските вести и телевизиската програма.
Ги прегледав исечоците, сликите, можеше сенешто да заклучам од сето тоа. На крајот собрав храброст, одлучив да му ги однесам на татко ми. „Што е, во суштина, прашањето?“, така сакав да го прашам. Чекав да се врати од работа, скаран со некого, уморен од нешто. Прашајте ме што, каде работи татко ми – до скоро не знаев.
Седна пред куќа, свртен така за празната куќарка на дедо да не му влегува во видокругот. Тропкаше со петицата по работ од влезната врата. И ми беше жал да му пријдам. Мислев (веројатно јас, навистина јас го смислив тоа) дека не вреди за маката. Си го премолче таткото. Ќе го премолчам и јас него. Некој нека ме премолчи мене кога ќе дознае дека сум правел страшни работи.
„Што носиш таму?“ А јас погледнав настрана и не му одговорив. Тој ја продолжи својата тишина, јас ја продолжив својата. Па, пак скришум ги минав тие десетина чекори од куќата на дедо ми за да го вратам својот пронајдок. Почекав неколку дена, па ја запалив целата таа хартија. Можеби горе уште има неколку фотографии, на дното од орманот. Останатото – ништо. Како што сакаа сите.
Па, ме доведовте вака апансаз да ви зборувам за дедо ми. И што страшно направил. Ете, за тоа сѐ до вчера се молчеше. А ни денес не се зборува.
Превод: Ѓоко Здравески
Драгиќ Цвјетиновиќ
(1981, Белград), студирал српска и светска книжевност, се занимава со педагошка работа, преведување и пишување. Кратка проза и поезија објавувал во периодиката, во зборници и антологии: „Знак“ (Znak), „Чекори“ (Koraci), „Браничево“ (Braničevo), „Емитор“ (Emitor), „Зелен коњ“ (Zeleni konj, Temišvar), „Авлија“ (Avlija), на сајтот SKC Danilo Kiš (Љубљана), „Збор во просторот“ (Reč u prostoru, SKC Beograd), „Силата на зборовите“ (Snaga riječi), „Црти и рески“ (Crte i reze, Resavska biblioteka), „Од каде се јавувам“ (Odakle zovem, Podgorica), „Аномалија“ (Anomalija, Lazar Komarčić), во изборот од младата српска проза „Пукања“ (Pucanja, Službeni glasnik)... Коавтор е на романот The Castle of Fireflies (2014). Нередовно објавува поезија и друго на zagrej.blogspot.com
ažurirano: 31/01/20
