Нада Јелинчиќ
Мајка ми го зема шишето млеко од куќниот праг, го префрла во сад и го става да се вари. Се врти кон мене додека се мијам над камениот мијалник. „Побрзај, сине, ќе снема леб. И ќе купиш кај Кажа дваес дека мармалад“, вели, фрлајќи ми на масата кратки гаќички и маица. Се облекувам, ги земам парите и торбата, па потрчувам низ дворот.
Го сакам мирисот на свеж леб што се шири по улицата рано наутро. Фурната е веќе полна луѓе. Тома забрзано со подадени раце ги додава врелите векни од корпата. Се провлекувам во гужвата како сврдел, полека напредувам кон пултот. Ме дочекува згмечената Ана Глишинa и ме поздравува со срамежлива насмевка. Утрото добро ми почнува, го земам и краишникот, колку што на векните им недостига до два килограми. Излегувам пред Ана, кратко се вртам пред влезот чекајќи ја. Ми станува непријатно, па заминувам.
На улицата веќе е гужва. Пазарен ден, пред празник. В зори во градот влегле селаните со стока, жито, зеленчук, шајак, со сѐ со што можеше да се тргува. Средината на улицата е заглавена од запрежни коли со коњи. Парипот ја поткрева опашката и истресува смрдлива грутка на бетонот. Мустаќлијата на местото возач го тера коњот викајќи на сет глас. Низ воздухот фучи камшик терајќи го на побрз чекор. Пред него опинци бегаат настрана.
Во „Нонстоп“ ме дочека пријатна свежина. Под влечките крцка шеќер истурен по црно-белиот гранулат. Едвај ѕиркајќи зад пултот барам мешан мармалад. Дебелата Олга ја подигнува конзервата од пет килограми и заграбува со голема дрвена лажица. Го истресува црвениот желатин на мрсна хартија ставена на вагата. Погледот го заковувам на стакленикот со бонбони. Ги мерачам пресните карамели, чиј вкус речиси го чувствувам под непцето. За слаткото задоволство немам динари. Се упатувам кон трлото на Литра.
Влегувам во влезот на господин Влада. Старецот ретко излегува, па тука сум најсигурен. Седнувам под скалите. Од мрежестата торба земам крајче од лебот, лакомо загризувам. Ја одвиткувам хартијата со мармаладот, макнувам со лебот внимавајќи да не оставам траги. Имам приватна гозба секојпат кога е векната леб полесна од килограм.
Одам по работ на улицата по камените плочи наредени над канализацијата. Пред вратата на Глиша плочата тропка под нозете. Брзо скокнувам од неа, потсеќајќи се на неговата Мара како ја поткрева една вечер. За миг исчезна во куќата, па се врати носејќи нокшир. Го испразни во канализацијата, па го врати каменот на место. Се знаеше дека Глиша нема нужник, ама не и каде се снаоѓаат. Се доселија од Босна пред неколку години. Не бараат познанства со соседите, живеат повлечено. Старите зборуваат како Глиша пеел усташки песни и по војната и поминал некое време во затвор. Човечиште, со длабокиот распукнат глас нѐ преплашува кога ќе се провикне. Неговата ќерка Ана кришум ја следи играта во дворот, ама не ни приоѓа. Мене ми се допаѓа од неодамна, откако престана да носи плетенки и ја пушти косата по рамената. Се срамам да им се доверам на пријателите, зашто Глиша го сметаат за будала. И вчера го исмевавме скриени во каналот зад шимширот:
„МАРКО ГЛИША
ВО НОКШИР МОЧА[1]“
Му фрлавме камчиња на прозорецот што гледа кон дворот. Кога пукна стаклото, се разбегавме како глувци.
Ме дочекува мирис на „дивка“, која мајка ми редовно ја меша со млеко. Помладите браќа на масата чекаат појадок. Татко ми од табакерата вади хартивче и малку тутун меѓу прстите. Внимателно замотува цигарче и со јазикот го лизнува работ за да го залепи. Го кине вишокот тутун, па едниот крај од цигарата го вовлекува во дрвениот чибук. Замирисува бензинот кога ќе го чкрапне чакмакот.
„Немам веќе папири. Ќе ми купиш кај Миле едно пакло. И патрон бензин“, рече испуштајќи крукчиња чад кон таванот.
„Синоќа Глиша ми рече дека па сте фрлале камења на неговиот прозор и сте го скршиле. Дали си ти нормален? Срам те било! Да не си се осмелил веќе никогаш такво нешто да направиш, зашто ќе си го видиш Господ. Зошто не си играте со Ана негова? Вика дека малата стално плаче ради тоа“, татко ми луто тресе со чибукот по пепелникот.
„Не фрлав ја, тато, камења. Ја им реков дека ќе го скршат стаклото. А Ана нас никад не нема прашано дали може да си игра со нас. Само нѐ демне“, ја наведнувам главата, се срамам. Срцето ми заигрува поради Ана.
Отрчувам во дуќанот на Миле на дното од градскиот плоштад. На враќање ме застанува Турко пред својата слаткарница.
„Среќко, однеси ѝ ја на мајка ти бојава за колачи. Ме прашуваше малку“, ми го подава шишенцето од таблети до пола наполнето со црвена течност. Се заблагодарувам и се вртам удирајќи ја главата во нечиј стомак. Ја кревам главата и над бушавиот мустаќ ги здогледувам очите на Глиша. Ме фаќа со раката за рамото.
„Чекај, мали. Ми го скршивте прозорот вчера. Му кажав на татко ти. Ајде обеќај му на чичко Марко дека нема више да го правите тоа.“ Се тресам од страв и без оној негов глас од буре. Сега можам да му ветам што било.
„Дај му на малиот едно луле“, се врти кон витрината каде што Турко ги држи слатките и црвено-белите луленца од шеќер. Штом прстите се затворија околу лепливото стапче, му ја здимив испратен од смеата на Глиша.
Во отворот од пакетчето, по обичај, внимателно извлекувам две ливчиња. Татко ми никогаш не се посомнева дека го поткрадувам. Ми требаше уште од креденецот да земам малку тутун и да тргнам на забава во гулабарникот. На таванот на куќата на господин Павел се имаа населено гулаби. Просторот има само еден прозорец, внатре е доста мрачно. Натисканата покуќнина покриена е со дебел слој прашина и птичји измет. Секогаш е авантура да се помине патот од вратата до костурот на исушениот кревет на кој седиме и чадиме. Во станот одоздола никој не живее, па не се плашиме дека ќе нѐ откријат. Масандрата ја делиме со птиците и веќе сме навикнати едни на други.
**
Денес е Први Мај. По ручекот мајка ми става мушама на старата железна маса во градината под црешата. Соседите носат колачи и вино, испоседнуваат околу масата и се опуштаат. Одеднаш на влезот во градината се створи Глиша. Разговорот тивнува. Пионерската капа ја набил до клемпавите уши, а црвената марама ја врзал околу врат во цврст јазол.
Оваа година Ана и јас станавме пионери. Носи бокал вино во левата и голема чаша во десната рака. Ние, децата, заледени го чекаме обвинението за скршениот прозорец. Глиша со несигурен чекор го следат Мара и Ана.
„Ќе наздравиме ли?“, ја распарува тишината со зарипнатиот глас. Татко ми скока од столчето, го фаќа за потпирачот и се врти кон Глиша.
„Секако. Ајде, седи“, рече, а насмевката на Глиша открива два реда крупни заби.
Прозорецот не го спомнува, па здивнуваме. Зборува за својот несреќен излет во пијано друштво, кое излегло од контрола пеејќи усташка песна. Кратко е казнет со затворска казна, поради што се отселил од Босна. Не е усташ, никогаш не ни бил. Бара мирен живот за своето семејство. Ана цело време го држи потпирачот на татковото столче, ја врти главата по нас децата.
„Ајде, сине, да си играш со децата. Гледаш дека те чекаат“, рече, па лесно ја удира по задникот.
Ја дочекувам со насмевка, иако останатите сомничаво ја гледаат. Во играта недовербата исчезнува. Среќен сум што е меѓу нас.
Утредента барам од мајка ми два динари. Толку чини луленце кај Турко. Ѝ купувам и го завиткувам во парченце хартија. Ја чекам Ана скриен зад ѕитчето во дворот. Штом излегува од куќата, ѝ приоѓам и молчеливо ѝ го подавам завитканото луленце од џебот. Зборовите секако не би се чуле од вревата на моето срце. Ја одвиткува хартијата, гледајќи ме под око. Го крши луленцето напола и ми подава еден дел.
„Ќе доеш денес да пушиш со нас?“, ја прашувам едвај дочекувајќи го нејзиното кимање со главата.
Превод: Ѓоко Здравески
[1] Во оригиналниот текст постои римата MARKO GLIŠA U TUTU PIŠA, која не може да се долови во преводот (заб. на прев)
Нада Јелинчиќ
Нада Јелинчиќ, дипл. правник, вработена во Бирото на државната управа во Сињ. Сопруга и мајка на две возрасни деца. Задоволство ѝ е да пишува раскази. Контакт: nada.jelincic@gmail.com
ažurirano: 01/02/20
