Лана Буњевац
Тетка Нада беше најдобрата другарка на баба. Живееше недалеку од нас, во еден од двата облакодери од тула во улицата паралелна со нашата. Тоа беа т.н. воени облакодери, изградени 1974 година, добри 20 години по изградбата на нашиот кварт, ама од моја перспектива тие се таму отсекогаш. Ги дели тераса што денес е запуштена и зарасната во трева и пиреј, но некогаш ѝ служеше на својата цел и беше место за собирање на децата и станарите. Клинците таму играа фудбал, а бабите седеа по клупичките. Нам, на клинците, улицата во која беа облакодерите секогаш ни беше „непријателската“ улица, па постоеше премолчена поделба на териториите – тие не смеат на нашите клупички, ние не смееме на нивната тераса. Од задната страна на терасата се наоѓаше полициската станица, во чиј двор некогаш беше старата праска лозарка, па во миговите на храброст сепак ќе се одважевме да се залетаме на терасата, да набереме уште зелени праски, да изедеме толку што ќе нѐ боли стомакот и после со семки да ги гаѓаме џандарите преку оградата.
Во левиот облакодер живееше и тетка Нада. Маж ѝ беше пензионирано воено лице, имаа син што одел со мајка ми во исто одделение, па баба и тетка Нада се запознале преку децата. Со текот на времето станале најдобри пријателки, се дружеле сите заедно фамилијарно и оделе на излети во Опатија. Тетка Нада често свраќаше кај нас од напазар и ја памтам по тоа што секогаш гласно се смееше и секогаш зборуваше сѐ двојно – баба ми ја викаше стара, стара, мене ми велеше маче, маче, а секогаш велеше дека ќе остане само пет минути, само пет минути, кои речиси секогаш се претвораа во еден час. Баш како ни баба ми, ни тетка Нада не беше школувана, беше домаќинка, ама беше упорна и вредна, сама се образувала и како возрасна жена завршила дописна економска школа.
И Нада и маж ѝ беа родум од Банија, од едно село покрај Глина, каде што имаа куќа и каде што го поминуваа секој слободен миг. Тетка Нада имаше прекрасен баниски акцент, што со години го немав чуено, сѐ додека на телевизија не почнаа да прикажуваат репортажи со подрачјата погодени од земјотресот. Постојано ѝ носеа овошје и зеленчук од село на баба ми, зашто го имаше толку многу што тие самите не можеа сѐ да изедат, а и баба цело едно лето го помина со нив. Требаше и јас да одам со неа, зашто таа година не отидовме на море, ама со презир одбив, зашто на 12-13 години баш и не е некоја финта да го поминеш летото со баба ти и некои стари жени на село (сега ми е жал).
Следното лето тетка Нада и нејзиниот маж на село ги затекна војната. На почетокот сѐ уште никој не беше свесен за ситуацијата, како што се зборуваше тогаш, и се надеваа дека наскоро ќе се вратат во Загреб, но тоа не се случи, па така во летни алишта останаа затечени на село сѐ до есента, без телефон во куќата и без можност некому да му се јават. Сенешто преживувале во тој период, тоа и онака го дознавме дури подоцна, ама успеале некако да побегнат од селото преку некакви шуми и честаци да се дограбат до Босна, каде што едно муслиманско семејство ги примило и им помогнало да дојдат до Белград, каде што живеел братот на мажот на Нада. Се надевале дека од Белград полесно ќе успеат да се вратат во Загреб.
Во меѓувреме, во Загреб почна хајка на луѓето што живееја во воените станови, па така и станот на тетка Нада во облакодерот го запоседна некој од редовите на ХВ. Кога баба ми еднаш се јави да провери кој е во станот, се јави непознат машки глас и ѝ ја опцу мајката четничка. Баба ми се уплаши и веќе не се јавуваше. Синот на Нада не успеа да земе ништо од својот стан, ни алишта, ни документи, ништо, па си ја собра долгогодишната девојка, која даде отказ во музејот во којшто работеше, и буквално од денес до утре отиде со неа во Холандија. Никогаш не се вратија и многу пред тоа да го направи и хрватската држава, засекогаш ги раскинаа сите врски со републиките и покраините на поранешна Југославија.
Скршен од секирации, мажот на тетка Нада умре кратко потоа, имаше инфаркт, па тетка Нада остана сама во Белград со неговите роднини, кои баш и не ги сакаше и во ретките мигови кога ќе успееше да се јави, ѝ плачеше на баба ми по телефон и велеше дека едвај чека да се врати. Ама немаше каде да се врати, зашто непознатиот маж од ХВ сѐ уште беше во нивниот стан, а можеби и денес е уште таму.
По војната тетка Нада успеа да дојде во Загреб да си ја среди пензијата и тие неколку недели престојуваше кај баба ми и дедо ми. Имаше испиени очи, веќе не се смееше, не велеше стара, стара и плачеше секојпат кога баба ми и другите сосетки ќе спакуваа пакет во којшто имаше некакви алишта и постелнина, зашто тетка Нада веќе немаше апсолутно ништо свое. Ја ополномошти тогаш баба ми да ја подигнува пензијата, а таа доаѓаше од Белград само колку да ја земе. Неколку години подоцна, умре и таа, а пред неколку години и баба ми. На адресата на баба ми сѐ уште доаѓаат извештаи за состојбата на сметката на тетка Нада во банката, иако веќе неколкупати бев да интервенирам да престанат да го праќаат тоа, Загрепска банка е неумолива:
„Полномошното може да го укине само лицето што го ополномоштило другото лице.“
„Ама тоа лице умре, ние само сакаме да престанете да ни ги испраќате извештаите затоа што тоа нѐ вознемирува.“
„Жал ми е, тоа може да го направи само лицето на кое гласат извештаите.“
„Ама тоа е баба ми, а и таа е умрена.“
„Тогаш лицето што ја ополномоштило.“
И така во круг.
Секојпат кога ќе стигне нов коверт, ми текнува на тетка Нада како од врата ми вика маче, маче, задолжително двапати.
Превод: Ѓоко Здравески
Лана Буњевац
Лана Буњевац е фриленс новинарка од Загреб, а пред тоа била долгогодишна новинарка во Јутарњи лист и во Глобус, и новинарка и лекторка на музичкиот портал muzika.hr. Дипломирала социологија на Филозофскиот факултет и новинарство на Факултетот за политички науки во Загреб, а магистрирала социологија и социјална антропологија на Централниот европски универзитет во Будимпешта. Членка е на Хрватското друштво на филмски критичари. Објавила едно поглавје во книгата „Светот на џезот – Од Адорно до Џон Зорн“. Пишува секојдневно, дури и кога не објавува.
ažurirano: 15/02/23
