Данило Лучиќ
Урош? Каде е мојот Урош? Не знам каде е. Ниту каде си ти, не знам. Ни каде сум јас. Некогаш одамна ми се чинеше дека таквото знаење и не е ништо друго освен дишење, гледање, живеење. Тоа знаење многу лесно можеше да биде она време кога јас, останувајќи последен буден, ќе тргнев по куќата да видам дали светлата и уредите се изгаснати, дали Урош е покриен. Дали дише. А кога ќе влезев во нашата спална соба, ти не изгледаше како да спиеш, туку како да си правела нешто, како да си мислела, да си се мачела по креветот, а сонот ти скокнал од зглавјето како разбојник. Каде е сето тоа, каде се сокрило? Така ригидно си забранувам себеси да го наречам тоа живот, зашто тогаш тоа би значело дека ова сега не е живот. А живот е, да му ебам мајката. И ова е живот, ѓавол да го однесе.
Тогаш што можев јас да знам додека стоев таму со откочена пушка, среде ливадата, сосема сам, подеднакво бесен и уплашен. Ја чувствував зад себе свежината на сенчестиот шумјак, се разлеваше по мојот тил, ми го ладеше испотениот грб, мамеше, ветуваше, пееше… А пред мене го гледам Среќко Вуковљак и моите другари од единицата зад неговиот грб. И ним пушките им се откочени. И тие се подеднакво бесни и уплашени. Ме гледаат напнати и на работ на безумие, се прашуваат што ми е, каде ќе одам, каде заминувам, иако многу добро знаат. Го правам она што и тие би го направиле. Бегам. Бегам, зашто се спремаат таков ужас да ни фрлат на глава, што со таа грозотија ќе нѐ пикнат долу меѓу мртвите, па живи да се препелкаме со нив. Неколку часови порано од штабот стигна директива за која многу јасно се знаеше што значи и што се очекува – итно да се тргне во правец на локациите Кравица и Сандиќи.
Тој минува низ ходникот на својот стар стан. Го одминуваат децата трчајќи, сите шарено облечени. Се смеат, врескаат и го поттурнуваат. Изгледаат како пирати, медицински сестри, војници, пејачки, адвокати… Во раката има огромен нож чиешто сечило е измачкано со студен шлаг. Низ отворените прозорци допира бледопортокаловиот самрак на денот и првиот свеж здив воздух. Го подигна ножот високо, над својата глава и ги гледа децата, го бара лицето на својот син. Зад него се отвора вратата од дневната соба, се слуша смеата на возрасните, се шири чад од тутун и се слушаат блицовите на фотоапаратите. Додека последното дете влегува во собата, одекнуваат воздишките на одушевување на ревијата мали луѓе, а некој отвора шише шампањско и повикува да се пробаат тортата и колачите. Потоа се затвора вратата и Миливој е сам во ходникот.
Среќко Вуковљак полека чекори кон него. Стебленца, кафеави и зелени, шушкаат додека се виткаат под неговите тешки цокули. Неретко ги кине. Миливој се прашува дали и Среќко така цврсто ја стиска автоматската пушка како него. Мислам на тебе и Урош, не знам како да ве заштитам со својата смрт. Со дезертерите во тоа време често се постапуваше по кратка постапка. Момците од единицата се сѐ понапнати и во исчекување на исходот. И тие и јас се прашуваме што ако офицерот Вуковљак нареди да пукаат. Околу Миливој исчезнува звукот, сѐ се повлекува и стишува, светлоста сака да се оттргне од него, зашто се страда како што и се раѓа, секогаш осамено. Сакам со ракавот да ја соберам потта околу очите, се плашам дека ќе затреперам. Да си и ти покрај мене или помеѓу нас двајца и да ме прашаш зошто го правам ова, зошто ќе дозволам една жена и едно дете да останат сами, би ти рекол на крајот, не без мака, но веќе во голема мера срушен, дека само така постои надеж оти утре или задутре, кога и да е, некој можеби ќе успее да се спаси, таму од онаа страна, зашто по нив нема да ги има моите куршуми.
Плашливо влезе во собата, тивко ја затвори вратата и ја остави сета врева надвор. Ламбите незаинтересирано почиваа наоколу, незапалени, без грижа за мракот што се ширеше низ собата. По подот, од разните играчки, кукли и отфрлени делови од коски, мораше да се чекори внимателно како по минско поле. Полека се приближуваше до троседот на чиј крај, тивко јачејќи седеше Урош. Имаше на себе шарено здолниште, стар џемпер кој неугледно висеше од неговите рамена, марама со точки врзана околу главата, а во прегратка стискаше голема црна кукла со сјајни вештачки локни и румени дебели усни. И така горко и скршено плачеше. Миливој никогаш не видел некое дете да плаче на тој начин, мислеше дека само возрасните можат да изгледаат така кога се расплакани (како само тие да имаат право огорчени да ѝ поставуваат прашања на судбината). Но, еве, неговиот син така плаче, не покривајќи го лицето со раце, стискајќи ја фигурата на насмеано црно дете на градите, сам во сѐ помрачната соба.
Што ли е тоа на лицето на Вуковљак? Гадење? Презир? Што точно мисли тој дека стои пред него? Јас сум беден, плашлив дезертер и не сакам да ѝ служам на својата војска која го брани народот, која ја ослободува својата земја. Го свртувам грбот и се откажувам од другарите и од него. Од сето она за што често разговаравме Вуковљак и јас навечер, делејќи по некоја цигара. Тешко е да се каже, секогаш и било, што крие зад својот поглед мојот надреден, Среќко Вуковљак. Тоа може да биде и: „3ошто, пријателе?“ и „Зошто, душману?“ И јас го спуштам погледот. Не од срам и не од страв. Го спуштам погледот зашто изгубив, ме победи војната и сега сум само стар и уморен. Таа секогаш победува, таква е. Еден војник зачекори настрана, го гледа Вуковљак и мене, јасно е дека не знае каде тргнал. Можеби сака да нѐ гледа од друга перспектива. На своето чело ги чувствувам очите на Вуковљак, потоа ја чувствувам неговата рака на мене. Ми пријде грубо, војнички, ми ги зграпчи рамената. Телото ми се тресе, ја кине мојата униформа, а не го тргнува погледот од моето лице. Одеднаш се свртува и заминува, на рамото му виси мојата пушка, во дланката му се моите еполети. Момците се враќаат во возилата, Вуковљак дава знак и јас останувам сам, ми се чини најосамен човек на светот. Повеќе не знам ништо, повеќе не ми е гајле, повеќе од ова не можам и не знам дали некаде постои некој што е мој.
Кога зачекорив во шумата зад себе, во неа веќе беше ноќ.
Сѐ уште со нож во раката го прегрна својот син. Лицето на момчето кога и да плаче изгледа толку старо, како одеднаш да го притискаат и туткаат децении. Некој го облекол како просјак, му дал кукла на црнче кое треба да го претставува неговото сиромашно дете и негова улога е да оди од гостин до гостин и да проси. Денес, на својот роденден. Да бара од пријателите и роднините малку пари за себе и за своето гумено дете. Останатите деца се веселат со гостите кои им се восхитуваат и ласкаат, ги креваат во раце, играат танчарките, ги потчукнуваат чашите со адвокатите, се предаваат и клечат пред гусарите… Но Урош не разбира, како е сега тој просјачка со исцрнето лице, со дете во рацете, наместо да е тој во прегратка на некој што го сака. Можеби затоа плаче толку горко, толку неутешно, но толку помирливо, зашто во тие солзи можеби има некое прифаќање на овој товар што сега го носи и под кој плаче сам. Таткото тогаш ја потргна неговата кукла и му ја извади марамата од главата. Внимателно и полека, со целосна доверба, го принесе ножот до детските усни, свртувајќи ја тапата страна, а Урош, по малку изненаден, го презеде ножот со јазикот и го симна шлагот од студената и слатка острица. Повеќе не плачеше, беше горд, зашто чувствуваше дека тој и татко му сега имаат тајна, додека во другата соба децата пикаа торта во устите со пластични лажици.
Превод: Иван Шопов
Данило Лучиќ
(1984) роден во Белград, завршил основни и мастер студии на Филолошкиот факултет во Белград, на катедрата за српска книжевност. Ги објавил збирките песни „Белешки за мекото ткиво“ (Beleške o mekom tkivu. SKC Kragujevac, 2013), за која ја има добиено Бранковата награда за 2014 година и „Шрапнели“ (Šrapneli. Arete, 2017). Уредник е во издавачката куќа „Kontrast izdavaštvo“, како и на порталот за книжевност и култура glif.rs. Пишува за порталот Before After, за загрепското списание „Prosvjeta“ и за српското „Harper’s Bazaar“. Живее и работи во Белград.
ažurirano: 29/01/20
