Лејла Каламујиќ
Радиото свири по цел ден. Во дневната соба, на комодата под телевизорот. Радиото е дрвена кафена кутија, марка „Триглав – Искра“. Напред има очи – два метални круга што светат и шест заба – бели пластични типки во темни непца. Никој не се секира премногу за програмата. Важно е нешто да свири. Тивко да крчка за да не нѐ изеде тишината. Светот полека се провлекува во мрморењето на гласовите. Атмосферата на секојдневицата се бранува само кога од звучникот ќе почне песната „Снег је опет, Снежана“.
Мислеа дека не забележувам. Дека не ја сеќавам неугодноста во нивните тела на возрасни. Дека не гледам како ја вртат главата за да не ме гледаат. Си даваат еден на друг тажни ишарети. А очите им се полни солзи. Зашто таа песна не сакајќи чепка во твојата смрт. Ги потсеќа, им буричка по сеќавањата. Таа е тажаленка стопена со мирисот на куќата во која пораснав.
Се множат деновите. Во месеците, годините. Јас растам од нивните солзи, како семе од капки роса. Понекогаш кога нивните погледи се замаглени, можам да почувствувам дека гледаат низ мене. Буричкаат и бараат нешто што веќе го нема. Се вперуваат во празнината, скриена во никулецот на моите зеници. Растам свесна дека во мене живее некое непознато Ништо.
А потоа доаѓа војната. Радиото се стишува. Сѐ застанува. И никогаш не се враќа. Секој оди на своја страна. Во својот кожурец на вистината. Тишината нѐ изеде. Јас останав со Ништо. Нешто многу ме јаде. Нешто за што не помагаат ни сите преживеани приказни за тебе. И твојата партиска книшка во задната фиокичка на масата веќе не значи ништо. Ти си отворена тетратка. Празна. Затоа сега те извлекувам од мракот на своите зеници. Ти ја отворам вратата и ти нудам столче. Моето прашање е јасно: „Ако по некоја случајност ја преживееше онаа ’82, ако во твојот поглед се распаѓаше државата, која ќе беше ти тогаш, Снежана?“
**
Почнува војната…
Се пакуваме. Ме брзаш. Нема-нема, па ќе извадиш нешто од мојот куфер. „Не можеме сето тоа да го понесеме“, велиш. „Така е како што е. Државата се распадна. Се повлекуваат граници и секој оди на своја страна. Кај своите.“ Си заминуваме без поздрав. Се качуваме по Враца. Го напуштаме градот во пламен.
Во некој автобус сме. Тесно е. Ти седам в скут. Се разминуваме со тенкови. Од нив како рогови стрчат раце со кренати три прста. Се возиме бавно. На секој чекор некоја контрола. Ти бараат лична карта, мене не ме прашуваат ништо. Со саати се возиме до граница. Во стаклото од прозорецот ѕирка Дрина. Влегуваат двајца, па по нив уште двајца. Се смеат. Вреват. Секого темелно го проверуваат. Има некој проблем во задните редови. Нешто се раздвижува горе. Не ми даваш да ја свртам главата. Излегуваат. Четворицата. Ама сега со нив има и девојка. Со долга руса коса. Со исплашен поглед. Додека ја одведуваат, ги пцујат глупите Босанци на кои една муслиманка им се провлекла. Никој не прозборува. Усните ти се собрани. Челото намрштено. Со очи ми наредуваш да не сум зуцнала.
Потоа сме во малиот град. Стигнавме кај своите. На телевизија нашиот поранешен град се осипува под гранатите и куршумите. Една вечер во Дневник 2 камерата ја зумира нашата улица. Над куќата на Алма се издигнува густ темен чад. Те погледнувам, а ти молчиш. На трпезариската маса чинија полна овошје и празна вазна. Очите ти бегаат од мојот поглед.
А јас те прашувам: „И што сега? Што сега, Снежана?“
Или почнува војната…
Пак ги пакуваме куферите. Од мојот вадиш сѐ што мислиш дека е вишок. „Границите се скроени. Државата исчезна. Таа сега живее во нашите срца“, тоа го велиш. Заминуваме. Далеку од тој очај. Натоварени сме во последниот авион што си оди од Сараево. Со месеци скитаме по бегалски кампови. Во туѓа земја каде што немаме никого. Малку по малку си го кршиме јазикот. Сричаме некои нови зборови. Ти добиваш работа како чистачка на железничката станица. Го метеш, го бришеш и го гланцаш подот од сив мермер. Често додека здивнуваш, ги шириш рацете и им објаснуваш на минувачите дека нашата земја била убава и голема. Тие тажничко те гледаат со водникавите очи, воздивнуваат, одмавнуваат, па едни на други тивко си шепотат: „So slawische, so pathetische“.
Понекогаш ми стигнува писмо од Алма. Вели дека е добро, веќе не се пука. Значи војната долу престанала. „Ама ние не се враќаме да живееме меѓу гробови“, така велиш. И ја влечеш онаа метла. Со години те гледам наведната. Околу половината имаш врзано шал, како знаме со кое си ги подгреваш слатките сеќавања на пругата што си ја градела како младинка.
Светот јури напред. Јас упорно се обидувам да кажам дека тој не останува на станицата кога ќе умре некоја држава. Околу нас има сѐ повеќе бегалци. Нови. Доаѓаат од далеку, нивните сеќавања се посвежи, поболни. Шините и свртниците по кои патуваат ја подмачкуваат омразата на домаќините. Ама ти не слушаш, ги шириш тие свои раце како скршени копја. Сѐ до еднаш кога голобрадите момчиња со лути погледи ќе ти ја скршат метлата. Те пцујат и ти плукаат по подот што си го гланцала. Седиш во вирот вода среде студениот мермер. Збунето гледаш во валканиот под.
А јас те прашувам: „И што сега? Што сега, Снежана?“
Или почнува војната…
Не пакуваме ништо. „Државата се распадна. Границите се крвави, ама ние никаде не одиме. Ова е наш град. И наша куќа“, така велиш. Додаваш и дека секое зло еден ден поминува. Ја преживеавме војната. Твојата фирма пропадна. Под завод си со години. Ваму-таму, фаќаш понекоја работичка. Немаш здравствено, ни стаж за пензија. Куќата долго ја поправавме, ама сега е океј, условна. Годините минуваат, а ти и натаму времето го делиш на она пред и она по војната. Често седиме молчејќи. Така и јадеме. Кога си лошо расположена, ми префрлаш дека сум се отуѓила.
Една ноќ доцнам. Ја отклучувам вратата. Помина полноќ. Ти седиш на трпезариската маса на која ме чека оладена вечера. Седнувам на маса. Пробувам да јадам молчејќи. Ама не, ти сакаш да знаеш каде сум до ниедно време. Не одговарам. Лута си, се дереш. Велиш дека си ги барала сите по ред. Никој врска нема каде сум, што се случува со мене. Си ја побарала и Алма, велиш. Била малку збунета. Ти си се шокирала кога ти рекла дека веќе не се гледаме. А ти кажала и за некоја кавга што сум ја имала со пријателите. Дека тогаш работите малку излегле од контрола. И… не ти ја раскажала докрај приказната.
Ми се одјаде. Станувам од масата. Се обидувам да поминам покрај тебе. Ама ти сакаш објаснување. За ваквото однесување, за прекинатите пријателства. Велиш дека не разбираш каков човек сум станала. Ја сакаш приказната до крај.
Помислувам: штом сакаш, тогаш важи. „Ми рекоа дека сум копиле и дека ме родила четникуша“, велам. Запрепастена си. Сега тебе не ти се разговара. Вртиш со главата. Најрадо би побегнала. Ама јас не ти давам. Цврсто ти ја стегнувам пазувата. Лелекнуваш. Јас тивко квичам: „Во нашиот град, велат дека си четникуша“. Ме гледаш немо, со бледи усни.
А јас те прашувам: „И што сега? Што сега, Снежана?“
**
Кога ќе размислам подобро, знам дека не е нималку фер што ти го правам ова. Што така бесрамно те влечам низ калта во која немаш згазено. Уште и без прашање. Ќе биде поарно да те вратам во песната на Шабан, да те препуштам на оние дамнешни солзи. Зашто, види, ти си ми мајка, и што и да направиш, каде и да нѐ однесеш, би морало да се случи во некој миг бесно да ти вреснам в лице: „Колку многу те мразам!“ И да ја треснам вратата.
Седам в соба. Тетратката остана ненапишана. Би ја затворила сега, да се помирам со сите твои непроживеани животи. Низ отворените прозорци влегува студен воздух. Сонцето се сокрило во темницата. Ти тропаш, отвораш врата. Седнуваш на столчето. Велиш, си свратила, така само малку да истегнеме нозе, сами – ти и јас.
Одиме во тишина. Час по тесни, час по широки улици. Трепериш од студот. Се прилепуваш до моето тело како девојченце. Мрачно е. Слегувам низ кривулестиот пат. Никако да сфатам каде сме по сите овие години. А потоа нагло стануваш. Се вкопуваш во место. Некаде долу свети уличното светло. Се слушаат гласови, брмчењето на автомобилите. Ама ти нејќеш понатаму. Ме гледаш.
И велиш: „Знаеш, добро е. Добро што умрев.“
Превод: Ѓоко Здравески
Лејла Каламујиќ
е родена во Сараево, каде што живее и денес. Завршила студии по филозофија и социологија. Авторка е на две збирки раскази: „Анатомија на насмевката“ (Anatomija osmijeha) и „Викајте ме Естебан“ (Zovite me Esteban). Кратка проза објавува во списанија и на веб-портали од југословенските простори. Расказите ѝ се одделно преведени на десетина јазици.
Контакт: lejlakalamujic@gmail.com
ažurirano: 31/01/20
