Lejla Kalamujiq
Radioja këndon tërë ditën. Në dhomën e ditës, në komodinë poshtë televizorit. Radioja është kuti e drurit ngjyrë drapri e markës Triglav – Iskra. Përpara ka sy – dy rrathë shkëlqyes prej metali dhe gjashtë dhëmbë – susta të bardha prej plastike – në dhëmballa të errëta. Askush nuk mërzitet fort për programin. Me rëndësi është të bëjë zhurmë diçka. Të gumëzhijë lehtë-lehtë që të mos na gllabërojë heshtja. Bota dalëngadalë venitet në shushurimën e zërave. Atmosfera e përditshmërisë trazohet vetëm kur nga altoparlanti nis kënga Sneg je opet, Snežana.
Kujtuan se nuk po e vërej. Se nuk e ndiej sikletin në trupat e tyre të rritur. Se nuk po shoh se si e largojnë shikimin nga unë. I hedhin njëri-tjetrit shikime të trishta. E sytë mbushur me lot. Sepse ajo këngë padashur prek vdekjen tënde. I kujton, ua trazon kujtimet. Ajo është këngë vaji e shkrirë me aromën e shtëpisë në të cilën u rrita.
Ditët sa vijnë e shtohen. Bëhen muaj, vite. Unë rritem me lotët e tyre, si fara me pikët e vesës. Nganjëherë, kur shikimet e tyre mjegullohen, mund ta ndiej se shikojnë brenda meje. Hallakasin dhe kërkojnë diçka që nuk është më. Ia ngulin sytë boshllëkut, të fshehur në farën e bebëzave të mia. Rritem me vetëdijen se brenda meje banon një Asgjë e panjohur.
Dhe pastaj vjen lufta. Radioja pushon. Gjithçka ndalet. Dhe kurrë nuk kthehet më. Secili shkon në anën e vet. Në zgavrën e së vërtetës së vet. Heshtja na ka gllabëruar. Unë mbeta me Asgjënë. Diçka më sëmbon fort. Diçka së cilës nuk i ndihmojnë as krejt rrëfimet e mbijetuara për ty. Edhe libreza jote e partisë në sirtarin e fundit të tavolinës më nuk ka kurrfarë kuptimi. Ti je fletore e hapur. E pashkruar. Prandaj, tani po të nxjerr nga terri i bebëzave të mia. Ta hap derën dhe ta ofroj karrigën. Pyetja ime është e qartë: Sikur rastësisht ta kishe mbijetuar atë ’82-shin, sikur në shikimin tënd të shpërbëhej shteti, kush do të ishe ti atëherë, Snezhana?
**
Nis lufta…
I bëjmë gati valixhet. Me ngut. Vazhdimisht nxjerr diçka nga valixhja ime. Nuk mund t’i marrim të gjitha, thua. Është kështu si është. Shteti u shkatërrua. Kufijtë tërhiqen, dhe secili shkon në anën e vet. Te të vetët. Largohemi pa u përshëndetur. Hipim mbi Vraca. Braktisim qytetin në flakë.
Jemi në njëfarë autobusi. Është ngushtë. Jam në prehrin tënd. Tanket na kalojnë pranë. Prej tyre si brirë zgjaten duart me tri gishta të ngritur. Lëvizim ngadalë. Vazhdimisht ndonjë kontroll. Ta kërkojnë letërnjoftimin, mua nuk më pyesin gjë. Me orë të tëra udhëtojmë deri te kufiri. Nga xhami i dritares shtrihet Drina. Futen dy veta, dhe pas tyre edhe dy të tjerë. Qeshin. Bërtasin. Kontrollojnë secilin në hollësi. Ka një problem në rreshtat e fundit. Diçka po ndodh lart. Nuk më lejon ta kthej kokën. Dalin. Të katër. Por tash me ta është edhe një vajzë. Me flokë të gjatë bjonde. Me shikim të lemerishëm. Derisa e marrin, i shajnë boshnjakët e marrë të cilëve u paska ikur një myslimane. Askush nuk bën zë. Buzët i ke të mpira. Ballin të ngrysur. Me sy më urdhëron ta mbaj gojën mbyllur.
Pastaj jemi në një qytet të vogël. Erdhëm te të tanët. Në televizion qyteti ynë i dikurshëm përshkohet nga granatat dhe plumbat. Një mbrëmje, gjatë Ditarit 2, kamera afron rrugën tonë. Mbi shtëpinë e Almës ngritet tym i zi i dendur. Të shikoj, e ti hesht. Në tryezë pjata plot pemë dhe vazoja boshe. Sytë të ikin nga shikimi im.
E unë të pyes: E çka tash? Çka tash, Snezhana?
Apo, nis lufta…
Përsëri i bëjmë gati valixhet. Nga valixhja ime nxjerr gjithçka që mendon se është tepër. Kufijtë janë vizatuar. Shteti u zhduk. Ai tash jeton vetëm në zemrat tona, kështu thua. Largohemi. Larg nga ai mjerim. Gjendemi në aeroplanin e fundit i cili shkon nga Sarajeva. Me muaj të tërë përpëlitemi nëpër kampe të refugjatëve. Në vend të huaj, ku nuk e kemi askënd. Dalëngadalë e zotërojmë gjuhën. Mësojmë fjalë të reja. Ti gjen punë si pastruese në stacionin hekurudhor. Fshin, pastron dhe lustron dyshemenë nga mermeri i hirtë. Shpesh, kur pushon, zgjat duart dhe u tregon kalimtarëve se si vendi ynë ishte i bukur dhe i madh. Ata të shikojnë trishtueshëm me sy ujorë, psherëtijnë, bëjnë me dorë, dhe njëri-tjetrit i pëshpërisin: So slawische, so pathetische.
Nganjëherë më vjen letra nga Alma. Mirë është thotë, nuk po gjuhet më. Pra, lufta ka mbaruar poshtë. Por ne nuk kthehemi të jetojmë ndër varre, kështu thua. Dhe e tërheq zvarrë atë fshesë. Me vite të shikoj të përkulur. Rreth belit mban shallin, si një flamur me të cilin i ngroh kujtimet e ëmbla hekurudhash të cilat i ndërtoje në rini.
Bota nxiton tutje. Unë me ngulm përpiqem të të them se ajo nuk ndalet në stacion kur vdes ndonjë shtet. Rreth nesh ka çdoherë e më shumë refugjatë. Të rinj. Vijnë nga larg, kujtimet e tyre janë më të freskëta, më të dhimbshme. Hekurudhat dhe kthesat përgjatë të cilave udhëtojnë i ngjyen urrejtja e nikoqirit. Por ti s’dëgjon, i zgjat ato duart e tua si shtiza të thyera. Përherë deri në momentin kur djemtë pa mjekër me shikime të zemëruara ta thyejnë fshesën. Të shajnë dhe ta pështyjnë dyshemenë të cilën e lustroje. Ulesh në një moçal uji në mes të mermerit të ftohtë. Shikon me habi dyshemenë e përlyer.
E unë të pyes: E çka tash? Çka tash, Snezhana?
Apo, nis lufta…
Nuk bëjmë gati asgjë. Shteti u shpërbë. Kufijtë janë plot gjak, por ne nuk shkojmë kund. Ky është qyteti ynë. Dhe shtëpia jonë, kështu thua. Shton edhe se çdo e keqe një herë kalon. E mbijetuam luftën. Ndërmarrja jote ka dështuar. Kërkon punë me vite të tëra. Aty-këtu, gjen ndonjë punë të vogël. Nuk ke sigurim shëndetësor, as përvojë pune për pension. Shtëpinë e kemi meremetuar gjatë, por tani është në rregull, kushtimisht. Vitet kalojnë, e ti vazhdon ta ndash kohën në atë para luftës dhe pas luftës. Shpesh kalojmë kohë pa thënë asnjë fjalë. Ashtu edhe hamë. Kur je me disponim të keq, më qorton se jam tëhuajsuar.
Një natë vonohem. E hap derën. Ka kaluar mesnata. Ti rri në tavolinën e tryezës, ku më pret darka e ftohur. Ulem në tavolinë. Provoj të ha pa folur. Por jo, ti dëshiron të dish ku kam qenë deri në këtë kohë. Nuk përgjigjem. Hidhërohesh, ulërin. Tregon se i kishe lajmëruar të gjithë me rend. Askush s’e ka haberin ku jam, çka po ndodh me mua. Ke biseduar edhe me Almën, thua. Ishte pak e habitur. Ti u shtange kur të tha se nuk shiheshim më. Dhe ta kishte përmendur edhe një zënkë të cilën e kisha pasur me miqtë. Se gjërat tash kishin dalë pak jashtë kontrollit. Dhe… Nuk ta tregoi rrëfimin deri në fund.
Nuk kam më uri. Ngrihem nga tavolina. Provoj të kaloj pranë teje. Por ti kërkon shpjegim. Për një sjellje të këtillë, shoqëri të ndërprera. Thua se nuk kupton në çfarë personi jam shndërruar. Kërkon ta dëgjoj rrëfimin deri në fund.
Mendoj, meqë dëshiron, mirë pra. Më thanë se jam kopile dhe se më ka bërë një çetnike, them. Mbete gojëhapur. Tash ty nuk të bisedohet. E kthen kokën. Më me qejf do të ikje. E unë s’të lë. Të kapi fort për dore. Gjëmon. Unë murmuroj ngadalë: Në qytetin tonë thonë se je çetnike. Më shikon si e mpirë, me buzë të zbehta.
E unë të pyes: E çka tash? Çka tash, Snezhana?
**
Kur e mendoj më mirë, e di se nuk është hiç e drejtë që po ta bëj këtë. Që po të tërheq pa fije turpi nëpër baltë në të cilën nuk e ke futur këmbën. Ende pa pyetje. Më mirë të të kthej te kënga e Shabanit, të të lë në ato lot të dikurshëm, Sepse, shiko, ti je nëna ime, dhe çkado që bën, ngado që na çon, gjithsesi do të ndodhë që në një moment të të ulërij plot mllef në fytyrë: Sa shumë të urrej! Dhe ta përplas derën.
Rri në dhomë. Fletorja ka mbetur e pashkruar. Unë me qejf tani do ta mbyll, të pajtohem me të gjitha jetët e tua të pajetuara. Nga dritaret e hapura depërton ajri i ftohtë. Dielli u fsheh në errësirë. Ti troket, e hap derën. Ulesh në karrigë. Thua u ktheve, ashtu, të zdërgjahemi pak, të vetëm – ti dhe unë.
Ecim në heshtje. Herë rrugëve të ngushta, herë atyre të gjera. Dridhesh nga acari. Ngjitesh për trupin tim si vogëlushe. Është errësirë. Zbresim poshtë rrugës me kthesa. Kurrsesi të kuptoj ku qenkemi ne pas kaq shumë vitesh. E pastaj përnjëherë ndalesh. Shtangesh në vend. Diku poshtë shihen dritat e rrugës. Dëgjohen zërat, gumëzhima e veturave. Por t’i nuk lëviz vendit. Më shikon.
Dhe thua: Ta dish, mirë është. Mirë është që kam vdekur.
Përkthim: Qerim Ondozi
Lejla Kalamujiq
u lind në Sarajevë ku jeton edhe sot. Ka mbaruar studimet në filozofi dhe sociologji. Është autore e dy përmbledhjeve me tregime të shkurtra: Anatomija osmijeha dhe Zovite me Esteban. Tregimet i boton në revista dhe web-portale të hapësirës së ish-Jugosllavisë. Tregimet e saj janë të përkthyera në dhjetëra gjuhë.
Kontakt: lejlakalamujic@gmail.com
ažurirano: 31/01/20
