Гордана Стојаноска
Ноќта се прикрадуваше со ситни чекори. Летната приквечерина знаеше да се истегне до бескрај пред да го пушти свежото ветре да го испавка неговото чело. Седеше на куќниот праг држејќи го угаснатото смреково луле во раката и чекаше. Знаеше дека со првиот мрак ќе светнат седум улични светилки, што ја следеа единствената селска улица сè до сретсело. Едната од нив ќе трепка постојано како поспано дете. Едната повремено ќе намигнува и ќе се предомислува дали конечно да се угасне. Но другите јуначки ќе го растераат мракот.
Седум улични светилки. А само една домашна светилка… И само една жива душа во тој дом. Раскошно, кралско осветлување за еден човек…
Со бавни движења почна да го полни лулето. Го гмечеше ароматичниот, шушкав тутун со ковчестите прсти, обидувајќи се да купи уште некоја минутка, да го натера времето побрзо да тече. Потоа со треперливи раце го извади кибритот од горниот џеб на кошулата која некогаш била бела, а сега имаше сомнителна сивкава боја. Искрата блесна на барутниот врв, но тој го остави чкорчето да гори сè додека не стигна до неговите прсти. Полусвесно го испушти кога го зажежи. На лицето му беше испишана длабока чувственост, која му ги омекна коравите бразди на брчките на челото и благо му ги изви краевите на усните. Поради таа чувственост што секогаш се појавуваше во миговите кога беше задлабочен во мислите, го викаа Филозофот. Во тие мигови го украсуваше безвременска аура на некој кој успеал да ѕирне во длабоките бездни на сознанието и од тој поглед го понел печатот на мудроста, но и на лудилото. А можеби го викаа Филозофот поради тоа што многу зборуваше, но никогаш не беше кажал ниту една глупост.
Последниве месеци само молчеше. Не затоа што искажа сè што имаше да каже. Не затоа што пресушија неговите зборови. Веќе немаше кому да ги каже. Беше осуден на молчење. Сам… Тој, празното село, непреселните птици и седумте улични светилки…
Извади уште едно чкорче од кутијката кибрит. Гребна со него и во носот агресивно му навлезе барутниот чад. Го мразеше тој мирис, макар и ваков, разбиен на мали молекули кои одвај ги полнат неговите носници. Го мразеше зашто сеќавањата не можеа да се разбијат на молекули. Тие стоеја како гранитен монолит – сив, страшен и неподвижен споменик во неговата глава – и непрекинато навираа. Со лут мирис на чад.
Овој пат го запали лулето и длабоко го вовлече ароматичниот синкав прамен. Издиши и го упати погледот кон небото кое се колебаше помеѓу модрината и непроѕирната темнина. Ова беше времето во кое се враќаат сеништата. Аветите. Чудовиштата.
Прво дојдоа извидничките авиони. Летаа ниско и бавно. Снимаа. Беа мали и со изострени носови – како клунови од грабливи птици. Потоа дојдоа бомбардерите. Тие беа големи и тешки, со црни, трудни стомаци полни со смрт. Ја истураа таа смрт штедро. Ја имаа во бесконечни залихи – да фрлат многу и пак да им остане. Да се вратат утре пак. Во селото кое имаше несреќа да се изгради на тромеѓе. Во времето во кое тромеѓето не означуваше и граница помеѓу три држави… Потоа дојдоа пешадијците.
Не, поточно, најпрво дојдоа границите. Иако беа само исцртана црвена линија, несигурно повлечена со слободна рака, со обична бојаџиска четка и мрсна боја, луѓето ги чувствуваа како длабоки ровови. Како нешто за кое, за да го прескокнеш, ти треба страшен, натчовечки напор. Веднаш по границите дојде недовербата, па нетрпението, па омразата… Луѓето отпрво се гледаа напорки, па потоа почнаа да спорат за дотогаш безначајни нешта, па престанаа да разговараат меѓу себе и почнаа да ги завртуваат главите еден од друг, да не сакаат да се погледнат. И потоа пак ги вкрстија погледите. Беа полни со крв, бес и смрт…
Вовлече уште еден прамен густ чад од лулето. Му згорчи длабоко во дробовите, некаде зад срцето.
Ах, да. Пешадијците… Ги доклаа сите кои не се разбегаа и докрадоа сè што не разнесоа авионите. Различни униформи, но исто чувство под нив. Иста потреба. Да се уништи она што не е исто. Тоа го завршија во еден ден во којшто по чудовишна игра на случајот, тој беше заминал во шумата по дрва. За среќа или за несреќа – сè уште не беше одлучил. Кога се врати, го дочека сеопфатна тишина. И неиздржлив бакарен мирис на пролеана крв… Како полуден трчаше од врата до врата барајќи барем една жива здивка. Залудно… Насекаде го пречекуваше молчаливиот ѕид на смртта…
Ја исправи главата и погледна во најблиската улична светилка. Небаре и таа е сведок кој не знае како да се справи со она што го виде.
Ги одвлечка во плитка јама која ја копаше цела таа несреќна ноќ. Копаше и плачеше. Цела таа несреќна ноќ… Без престан. Беа многу животи кои требаше да ги исплаче, а тој само еден, само две очи. Зората го зарумени истокот кога ја фрли последната лопата земја, но солзи уште имаше. Раната во душата му беше уште свежа, уште крвава. Новиот порој од неговите очи тргна во мигот кога сè почна да се буди. Кравите мукаа, овците блееја, кокошките кокодакаа, петлите пееја… сè освен луѓето. И додека ги отвораше шталите, трлата и кокошарниците за да ги пушти животните за последен пат, плачеше. Тоа како да беше чинот на отчовечување на човештвото.
Го истресе лулето на земјата и замислено гледаше како гаснат разлетаните искри. Полека се исправи и влезе во малата гаража. Ја подигна недоделканата плоча од варовник и ја помилува со напукнатите прсти. Потоа ја потпре на колената, го дофати длетото и со стрпливост на светец, почна да ја мазни и да ја делка. Зад неговиот грб, исправени до ѕидот стоеја уште осум такви плочи. Длетото под неговите прсти ги везеше буквите: Кристофер, Дамјан, Мустафа…
Му останаа уште малку. Тоа беше неговото последно поклонение пред јамата. Неговата последна почит пред жртвите кои ја векуваа својата вечност во неа. Заедно. И тој немаше намера да престане сè додека сите имиња не се најдат на плочите. Петар, Санела, Шиме…
Надвор, една по една, почнаа да се палат уличните светилки. Топлата, жолта светлина го засили пустошот на сокакот.
Прстите ја продолжуваа својата мачна мисија. Ги обединуваа сите во нивната застрашувачки апсурдна смрт. Да бидат заедно, како што отсекогаш и биле. Пред да ги облечат униформите. Бебето Сара, бебето Ана, бебето Мирсад…
Тоа им го должеше.
Конечно се запали единствената светилка во единствената жива куќа во селото. Јамата молкум ги чекаше плочите кои повторно ќе ги обединат неговите жители…
Гордана Стојаноска
Гордана Стојаноска е родена на 14 мај 1969 г. во Битола. Доктор е по социолошки науки и работи како вонреден професор на Педагошкиот факултет, Универзитет „Св. Климент Охридски“ – Битола. Авторка е на поетските книги: "Збор за зборот", во коавторство со Златко Жоглев и Даниела Андоновска – Трајковска, и "Поема за маргините", во коавторство со Даниела Андоновска – Трајковска. Добитничка е на наградите Nosside XXVII, 2011 Италија и Владимир Костов 2014 и лауреатка на Григор Прличев за најдобра поема 2017 година, НУ Центар за култура „Григор Прличев“ – Охрид.
Контакт: gorde969@hotmail.com
ažurirano: 04/02/20
