Драгана Ранѓеловиќ
Постоеше можност ова патување да заврши со тешка депресија, очај и чувство на длабока беда. Можеби дури и со солзи. Петар добро го знаеше тоа. Ги предвидуваше непогрешливо своите психички состојби и чекаше да се развијат во него до точка на безвраќање, а потоа си велеше дека е сето тоа минливо и дека таквите искуства, всушност, го лечат. И, тој навистина веруваше во тоа.
Веруваше дека со секое ново искуство на тага станува сѐ посреќен. И дека со секоја солза исплакал парче од личната тага што ја носеше во себе како црн талог од кафе залепен на ѕидовите од шолјата од бел аркопал.
Петар беше фотограф. Работеше за неколку весници, иако, всушност, беше слободњак. Тешко беше поинаку да се објасни работата на човек што никому не полага сметки и не доаѓа на работа дури ни кога му се закануваат со отказ. Имаше неколку чудни особини и си беше табиетлија. Колегите го сметаа за необична фигура, макар што мора да се каже дека го сметаа за фолирант. Веруваа дека еден млад човек, а таков на овие простори е секој што тукушто ја минал 35-тата, нема доживеано доволно горчина во животот за да биде молчалив, неодговорен и секогаш нерасположен.
А, Петар не беше ништо од тоа, иако точно е дека личеше на сите тие дрти намќори. Тој едноставно живееше така, што никому не му полагаше сметки. Работеше кога сака и кога му треба. Се слушаше само себеси, па и тоа не секогаш. Пиеше многу и тоа речиси секој ден, за месеците такво речиси секојдневно опивање едноставно да ги замени со апстиненција, која беше полоша од опивањето.
Често ќе се затвореше дома и спиеше или се трудеше со денови да не излезе од станот доколку не мора нешто да купи. Дури подоцна, можеби и по неколку недели тишина и безволност, ќе станеше од креветот, ама тогаш манијачки ќе истрчаше од станот, ќе отидеше некаде на неколку дена, како станот во кој бил предмалку да го содржи во себе отровот на бесмислата што самиот го испуштал неколку недели пред тоа. Меѓу луѓе беше несигурен и слаб. Не умееше да се однесува, па често молчеше. Кога ќе му се обратеа, си мрмореше нешто на носот, па ќе се свртеше не погледнувајќи никого.
Што се однесува до фотографирањето, тој тоа го правеше исклучиво за себе. Доколку притоа и заработеше нешто, тоа му беше чист ќар. Фотографирањето беше негова опсесија, речиси друг живот што го живееше. Имено, во миговите на апстиненција од алкохол, кога ќе се сепнеше од почетната летаргија, ќе седнеше во автобус или во воз и бараше стари напуштени села и далечни градови за да ги фотографира. Имаше во себе некоја зла и расипана крв што бараше да оди што подалеку, никогаш да не се смири и да не пронајде ни трошка задоволство доколку не го направи она што го сака.
Веруваше дека сето тоа почна откако – едвај две години откако си го погребала мажот, татко му на Петар, во заедничката гробница – умре мајка му. Ја испрати колоната до гробиштата, потоа назад и молчејќи отпешачи до железничката станица. Патем, со крајче од окото, не можеше да одолее да не се заигра со погледот во одразот на напукнатиот прозорец од напуштената куќа што се наоѓаше покрај станицата.
Се врати дента дома сам, отклучувајќи ја вратата од сега сосема празниот стан. Долго седеше на столчето во трпезаријата борејќи се да врати во мислите барем еден миг од ѕвечкањето на лажиците во чинијата или смеата по ручекот што сите тројца тукушто го завршиле. Ги набљудуваше ѕидовите на кујната замастени од долгогодишното готвење и масата и столчињата излижани од употреба. Во тој миг го сети присуството на своите родители. Не можеше да го прифати фактот дека веќе ги нема. Ги сеќаваше тука, во ѕидовите, на столчињата на кои седеа, над мијалникот додека миеја садови.
Сфати, излишно би било да се каже – не без тага во градите, дека неговиот стан, колку и да е чист, нов и зачуван, беше сосема налик на таа празна зграда што тукушто ја виде на станицата. Можеше да ја види пукнатината на ѕидот пред него, баш како и во напуштените куќи на југот на Србија. Тоа отсуство на луѓе во нив доведуваше до забрзано пропаѓање. Нивните ѕидови и предвреме се распаѓаа, а семејствата чиј живот одѕвонуваше од тие ѕидови, останаа шупливи. Баш како некакви бетонски школки.
И, тогаш почна да фотографира стари куќи. Во секоја напуштена зграда, куќа или локал ги гледаше приказните што стојат зад нив. Се одвиваа во неговата глава како некаков филм, без почеток и ред. Тоа се случуваше главно и без негово свесно вмешување. Ниту тој ги замислуваше приказните и семејствата, ниту го посакуваше сето тоа. Ама, секојпат кога ќе минеше покрај празната зграда, таа како самата да се отвораше пред неговите очи, зборувајќи му и шепотејќи му ги сите тајни што во себе ги криеше. Беше тоа како да му се доверува, нему, на единствениот сведок, на единствениот кого таа приказна во суштина би го интересирала. Куќите пред него се отвораа самите, едвај чекајќи, болно и тажно раскажувајќи ги своите мали истории, делови на некоја виша историја и вистина, која без почеток и без крај го одмотува животот.
И тој со задоволство ги прегрна. Ги сметаше за сведоци на минатото, ги чувствуваше приказните што стојат во неа, длабоко врежани во нивните ѕидови и темели. Сметаше дека нема посилна приказна од онаа што во својот најсилен нагон создала семејство, преплетувајќи ги своите интимни стравови, настани и мисли со колективната приказна на целата заедница. И, тие приказни се редеа една по друга, преку или дури и низ другите, лепејќи се за ѕидовите на куќата во која живеело семејството, слој по слој. И сега тој тие слоеви ги тргаше, откривајќи го секој од нив како документ и како некоја длабока тајна што не може секој да ја знае.
Откако виде сѐ што можеше во родното село на татко си на југот од Србија, сакаше повеќе. Сакаше да види куќи што со својата страшна вилица ги гризнала војната. Така се најде и во овој град. Го прошета стариот дел на овој магичен град, град во кој од џамија влегуваш во синагога. Ги сликаше, колку да се рече, фасадите на австроунгарските архитекти, каменот на амамот на стариот ага и видиковецот од кој се гледа како мирната река го сече градот. Ќе ги продаде овие фотографии, тоа беше сигурно. Некој млад фотограф би се радувал за овој улов. За Петар ова беше најголемиот пораз што можеше да го доживее во сопствената уметничка душа.
Се враќаше во трамвајот со наведната глава. Беше разочаран од она што во тој миг минуваше пред неговите очи. Разочаран човек, оти пред неговите очи нема урнатини. Оти никој не го избегнува, никој не му се лути. Никој не се вознемирува пред неговиот апарат. Во неговиот објектив се огледуваат птиците, небото, облаците и децата. Никој не го брка и овде нема духови.
Не, тој не сакаше животот повторно да тече низ овие ѕидови. Ја сакаше повторно таа болка, таа начната фасада низ која минал шрапнел, и тие распукани прозорци низ кои гледаат празните очи на уплашените деца. Тој сакаше некоја своја катарза, а светот околу него правеше сѐ да не ја доживее. Луѓето, очигледно без воздржување, продолжиле да живеат и тој, сега оставен без очајот што сакал да го фотографира, не чувствува ништо друго освен бес.
А, пак, се каеше поради својот бес. Почувствува колку е себичен во својот нагон сѐ да фотографира. Знаеше дека зад тие некогашни дупки се кријат вистински драми. Тука мора да живееле луѓе, цели семејства, деца и најголемата несреќа што во своите животи ја имале. Ги замислуваше нивните крици и воздишки во миговите кога се плашеле за сопствениот живот. Во темницата на станот во кој со месеци нема струја срцето на уплашените деца чука како стар часовник. Го сеќаваше мирисот на запршката од ѕидовите на кујните во становите, можеше да го допира тепихот купен во стоковната куќа и да ги види, баш јасно да ги види кафеавите тапети на кои има напрскано ситни цвеќенца. И знаеше дека некои од нив не можеле да излезат од тие станови. И дека чекале сѐ да помине. Само да помине сѐ.
Излезе од трамвајот и пак го зеде фотоапаратот в раце. Ги зумираше ѕидовите на високите згради и ги сликаше тие некогашни дупки. Се обидуваше да ги фати со прстите. Ги милуваше во себе, чувствувајќи ги под прстите нивните рапави рабови. Се плашеше од сопствениот бес и од разочарувањето. Се плашеше дека е зад него оној човечки страв дека сето ова веќе го има видено и дека сè може повторно да види.
Играта со апаратот успеа и тој западна во својот препознатлив транс. Нурна длабоко во ѕидовите на зградата, кои стоеја пред него, понирајќи сѐ подлабоко во сопственото минато. Минуваше со погледот низ бетонот и малтерот, па ги пресекуваше жиците од арматурата и излегуваше во застоениот воздух на дневната соба, трпезаријата или претсобјето со капутите и јакните префрлени преку работ од вратата на плакарот.
Добро знаеше како изгледаат сите тие, тоа беше и животот што веќе толку години го живееше во својата имагинација и пред кој доживуваше само болка. А, тој ја сакаше таа болка.
Во малечката соба со голем Мики Маус на вратата од детскиот орман, мајката фрла коцка и брои до полето што ѝ е наменето. Татко му ѝ се смее, велејќи ѝ дека сигурно мами. Двајцата се смеат за тоа колку е играта проста, а толку ја сакаат. Ги набљудува момчето замислено.
„Петре, ти си на ред!“, викна мајката.
Ја фрли коцката на талонот. Не можеше да се сети кој број му падна ниту кој победи во играта. Го почувствува студенилото и темницата. Откако ја спакува играта, веќе немаше ништо. Гранатата го погоди ѕидот од станот во кој се наоѓаа. Густ чад и прав се кренаа над нивните глави и кога се спуштија, веќе немаше ништо. Ни тишина. Само празнина. Како бетонска школка.
Превод: Ѓоко Здравески
Драгана Ранѓеловиќ
Драгана Ранѓеловиќ е родена 1979 година во Ќуприја. Завршила дипломски и магистерски студии на Филолошкиот факултет во Белград, отсек Српска книжевност и јазик со општа книжевност. Покрај стручни текстови од областа на книжевната критика и методиката на настава, пишува и песни за деца за списанието Гороцвет.
Нејзините раскази се најдоа во електронски списанија, во книжевното списание Кораци, како и во збирките Бележник, Како ја убив љубовта, Црти и реси 5 и Нушиќијада. Живее и работи како професор по српски јазик во Деспотовац.
Контакт: draganasrp@gmail.com
ažurirano: 04/02/20
