Dragana Rangjeloviq
Ekzistonte mundësia që ky udhëtim të përfundonte me depresion të rëndë, me dëshpërim e me ndjenjë të mjerimit të thellë. Mbase edhe me lotë. Petri e dinte këtë mirë. I parashihte me saktësi gjendjet e tij shpirtërore dhe priste të zhvilloheshin brenda tij deri te pika e pakthyer, e pastaj i thoshte vetes se gjithçka është e përkohshme dhe se përvojat e tilla në të vërtetë e shërojnë. Dhe ai vërtet besonte në këtë.
Besonte se pas çdo përvoje të re trishtimi bëhej gjithnjë e më i lumtur. Dhe se me çdo lot e derdhte nga një copë trishtimi të cilin e bartte në vete si llum të zi të kafes në muret e filxhanit nga arkopali i bardhë.
Petri ishte fotograf. Punonte për disa gazeta, megjithëse ai ishte lirak. Zor të shpjegohej ndryshe puna e njeriut i cili askujt nuk i jep llogari dhe i cili nuk vjen në punë edhe kur e kërcënojnë me përjashtim. Kishte disa veçori të çuditshme dhe ishte shumë i çuditshëm. Kolegët e konsideronin personazh të pazakontë, megjithëse duhet thënë se e konsideronin dyftyrësh. Besonin se një burrë i ri, e këtu i tillë është secili që i ka shkelur të tridhjete e pestat, nuk kishte përjetuar shumë trishtime në jetë për të qenë i heshtur, i papërgjegjshëm dhe gjithmonë nusërz.
E Petri nuk ishte hiç ashtu, edhe pse u ngjante të gjithë këtyre nusërzve. Ai thjesht jetonte duke mos i dhënë llogari askujt. Punonte kur donte dhe kur i duhej. E dëgjonte vetëm veten, madje jo gjithmonë. Pinte shumë dhe gati përditë, e pastaj muajt e atyre dehjeve thuajse të përditshme i zëvendësonte thjesht pa pirë asnjë pikë, e që ishte më keq se të dehurit.
Shpesh mbyllej në shtëpi dhe flinte, apo provonte të mos dilte nga banesa me ditë të tëra nëse nuk i duhej të blente diçka. Tek më vonë, mbase pasi kalonin javë të tëra heshtjeje dhe përtese, çohej nga shtrati por atëherë vraponte si i çmendur nga banesa, shkonte diku dhe nuk kthehej për disa ditë, thuajse banesa ku deri atëherë kishte qëndruar përbante helmin e pakuptimësisë të cilin ai vetë e lëshonte javë më parë. Në mesin e njerëzve ishte i pasigurtë e i dobët. Nuk dinte si të sillej, andaj shpesh heshtte. Kur i drejtoheshin, murmuriste diçka, pastaj kthehej duke mos e shikuar asnjërin.
Sa i përket fotografimit, ai këtë e bënte vetëm për vete. E nëse rrugës fitonte diçka, këtë e konsideronte qart të pastër. Fotografimi ishte mania e tij, gati jetë paralele e tij. Në fakt, në ditët e abstenimit nga alkooli, kur i kalonte letargjia fillestare, udhëtonte me autobus e me tren, kërkonte fshatra të vjetra të braktisura dhe qytete të largëta për t’i fotografuar. Kishte në vetvete njëfarë gjaku të keq e të prishur që kërkonte të shkonte sa më larg, që kurrë të mos qetësohej dhe kurrë të mos gjente asnjë fije kënaqësie nëse nuk e bënte atë që donte.
Besonte se e gjitha nisi kur, as dy vjet të plota pasi e kishte varrosur të shoqin, babanë e Petrit, në varrezat e përbashkëta, vdiq nëna. E përcolli kolonën deri te varrezat, pastaj u kthye në heshtje deri te stacioni hekurudhor. Kalimthi, me bisht të syrit, nuk mundi të rezistonte e të mos e shikonte pasqyrimin e dritares së çarë të shtëpisë së braktisur e cila gjendej buzë stacionit.
U kthye atë ditë në shtëpi, vetë, duke hapur derën e banesës krejt të zbrazët. Qëndroi gjatë në karrige në tryezari duke u munduar që në mendime ta kthente së paku një çast të kërcitjes së lugëve në pjatë apo të qeshjes pas dreke të cilën ata të tre sapo e kishin mbaruar. I vështronte muret e kuzhinës të bojadisura me zierje shumëvjeçare, tavolinën dhe karriget e qëruara nga përdorimi. E ndjeu në atë çast praninë e prindërve të tij. Nuk mundi ta pranonte faktin se nuk ishin më. I ndiente aty, në mure, në karrige ku rrinin, mbi lavaman derisa i lanin enët.
E kuptoi se do të ishte e tepërt të thuhej jo pa praninë e trishtimit në zemër se banesa e tij sado e pastër, e re dhe e ruajtur i ngjante krejtësisht asaj ndërtese të zbrazët të cilën sapo e pa në stacion. Mund ta vërente të çarën e parë në mur poshtë tij, pikërisht si ato të shtëpive të braktisura në jug të Serbisë. Ajo mungesë e njerëzve brenda tyre bënte që ato të shkatërroheshin më shpejt. Muret e tyre shembeshin para kohe, ndërsa familjet jeta e të cilave i mbushte ato mure, mbetën bosh. Pikërisht si ndonjë guaskë betoni.
Dhe kështu nisi t’i fotografonte shtëpitë e vjetra. Në çdo ndërtesë, shtëpi a lokal të braktisur ai shihte rrëfime që qëndronin prapa tyre. Ato zhvilloheshin në kokën e tij si ndonjë film, pa fillim dhe pa rend. Ndodhte kjo zakonisht pa përfshirjen e tij të vetëdijshme. As nuk i përfytyronte rrëfimet dhe familjet, as nuk donte diçka të tillë. Por sa herë që kalonte pranë ndonjë ndërtese të zbrazët, ajo dukej sikur vetvetiu po hapej para syve të tij, duke i rrëfyer e duke i pëshpëritur të gjitha sekretet që i ruante. Ishte sikur po i besohej ndonjë sekret, atij dëshmitari të vetëm, të vetmit të cilit ai rrëfim në të vërtetë i intereson. Shtëpitë para tij mezi prisnin të hapeshin vetvetiu, duke rrëfyer me dhembje e trishtim historitë e tyre të vogla, copëza të ndonjë historie të vërtetë të cilën më të madhe pa fillim e fund e shpaloste jeta.
E ai i përqafonte me ëndje. I konsideronte dëshmitarë të së kaluares, i ndiente rrëfimet brenda tyre, të gdhendura thellë brenda mureve dhe themeleve të tyre. Konsideronte se nuk ka rrëfim më të fuqishëm se ai të cilin në vlugun më të furishëm e krijoi familja, duke gërshetuar frikën e vet intime, ndodhitë dhe mendimet me rrëfimin kolektiv të të gjithë bashkësisë. Dhe ato rrëfime bëheshin varg njëri pas tjetrit, përmbi apo madje përmes të tjerëve, duke u ngjitur nëpër muret e shtëpisë në të cilën jetonte familja, shtresë pas shtrese. Dhe tani ai po i hiqte ato shtresa, duke zbuluar secilën prej tyre si ndonjë dokument ose ndonjë fshehtësi të thellë të cilën nuk mund ta dinte secili.
Pasi kishte parë gjithçka që mundi në fshatin e lindjes së babait të tij në jug të Serbisë, ai deshi më shumë. Deshi të shihte shtëpi të cilat me nofullën e vet të llahtarshme i kishte kafshuar lufta. Kështu erdhi në këtë qytet. Shkoi në pjesën e vjetër të këtij qyteti magjik, qytet në të cilin nga xhamia hyn në sinagogë. Fotografoi, siç e do rendi, fasada të arkitektëve austro-hungarezë, gurin në hamamin e agës së vjetër dhe vendvrojtimin nga i cili shihej lumi i qetë se si e pret qytetin. Do t’i shesë këto fotografi, nuk kishte dyshim. Ndonjë fotograf i ri do t’i gëzohej këtij gjahu. Për Petrin ky ishte dështimi më i madh të cilin mund ta kishte përjetuar në shpirtin e tij artistik.
Kthehej me tramvaj kokulur. Ishte i dëshpëruar me atë që po i largohej para syve të tij. Njeri i dëshpëruar sepse përpara syve të tij nuk ka rrënoja. Sepse askush nuk po e shmang, askush nuk po hidhërohet me të. Askush nuk po shqetësohet para aparatit të tij. Në objektivin e tij pasqyrohen zogjtë, qielli, retë dhe fëmijët. Askush nuk e shtyn dhe këtu nuk ka fantazma.
Jo, ai nuk ka dashur që jeta përsëri të rrjedhë nëpër këto mure. Përsëri e ka dashur atë dhembje, atë fasadë të shkatërruar nëpër të cilën ka kaluar predha dhe ato dritare të çara prapa të cilave shikojnë sytë e zbrazët të fëmijëve të frikësuar. Ai e donte një katarzë të veten, e bota rreth tij bënte çmos që ai të mos e përjetonte. Njerëzit, me sa duket pa ngurim vazhdonin të jetonin, teksa ai të cilit tani i mohohej dëshpërimi të cilin donte ta fotografonte nuk ndiente asgjë tjetër pos tërbimit.
E megjithatë pendohej për tërbimin e tij. E ndiente se sa vetjak ishte në tërë vrullin e tij për të fotografuar gjithçka. E dinte se prapa atyre gropave të dikurshme fshehen drama të vërteta. Aty duhet të kenë jetuar njerëz, familje të tëra, fëmijë dhe fatkeqësia më e madhe të cilën e kanë pasur në jetën e tyre. I imagjinonte klithmat dhe psherëtimat e tyre në çastet kur frikësoheshin për jetën e vet. Në errësirën e banesës ku me muaj të tërë nuk ka rrymë zemra e fëmijëve të frikësuar rrah si orë e vjetër. E ndiente aromën e fërgesës nga muret e kuzhinave të atyre banesave, mund ta prekte qilimin e blerë në shtëpinë e mallrave dhe të shihte, vërtet qartë t’i shihte letrat e mureve bojëkafe mbi të cilat ishin spërkatur lulet e imëta. Dhe e dinte se disa prej tyre nuk kanë mundur të dalin nga ato banesa. Dhe se prisnin të kalonte e tëra. Vetëm të kalonte e tëra.
Doli nga tramvaji dhe përsëri e mori fotoaparatin në dorë. I zmadhoi muret e ndërtesave të larta dhe i fotografoi ato vrima të dikurshme. Provonte t’i kapte me dorë. I ledhatonte në vete, duke ndier poshtë mollëzave skajet e tyre të ashpra. I frikësohej tërbimit dhe dëshpërimit të vet. Frikësohej se prapa tij ishte ajo frikë e njeriut se krejt këtë tashmë e kishte parë dhe se krejt kjo mund të shihej sërish.
Loja me aparatin pati sukses dhe ai ra në atë transin e tij të njohur. U zhyt thellë prapa mureve të ndërtesës të cilat qëndronin para tij, duke u zhytur gjithnjë e më thellë në të kaluarën e vet. Me shikim kalonte nëpër beton dhe llaç, pastaj i priste telat e armaturës dhe dilte në sipërfaqe në ajrin e ndenjur të dhomës së ndejës, tryezarisë apo paradhomës me pallta dhe xhaketa të varura mbi skajet e derës së dollapit.
E dinte shumë mirë se si dukeshin të gjithë ata, ishte kjo gjithashtu jetë çfarë ai e jetonte në imagjinatën e tij tash e sa vjet dhe përpara së cilës përjetonte vetëm dhembje. E ai e donte këtë dhembje.
Në dhomën e vogël me Miki Mausin e madh në dyert e dollapit të fëmijëve, nëna hedh zarin dhe numëron deri te fusha që i ka takuar. Babai qesh me të, duke thënë se sigurisht po e mashtron. Të dytë qeshin se sa e thjeshtë është kjo lojë e sa shumë u pëlqen. I vështron fëmija në mendime.
„Petër, radha jote!“, bërtiti nëna.
E hodhi zarin në talon. Nuk i kujtohej as numri as kush e kishte fituar lojën. Ndjeu ftohtësi dhe errësirë. Pasi e paketoi lojën, më nuk kishte asgjë. Granata qëlloi murin e banesës ku gjendeshin. Tymi dhe pluhuri i dendur u ngrit mbi kokat e tyre dhe kur u lëshua, më nuk kishte asgjë. As heshtje. Vetëm zbrazëti. Si një guaskë betoni.
Përkthim: Qerim Ondozi
Dragana Rangjeloviq
Dragana Rangjeloviq lindi në vitin 1979 në Qupri. Mbaroi studimet themelore dhe master në Fakultetin Filologjik në Beograd, dega e letërsisë dhe gjuhës serbe me letërsinë e përgjithshme. Përveç teksteve profesionale nga fusha e kritikës letrare dhe metodikës së mësimdhënies, ajo shkruan edhe poezi për fëmijë në revistën Gorocvet.
Tregimet e saj janë botuar nëpër revista elektronike, në revistën letrare si Koraci si dhe në përmbledhjet Beležnica, Kako sam ubio ljubav, Crte i reze 5 dhe Nušićijada. Jeton dhe punon si profesoreshë e gjuhës serbe në Despotovc.
Kontakti: draganasrp@gmail.com
ažurirano: 04/02/20
