Сенад Јусиќ
Држејќи се до онаа дека нема дрво без корен, и Дадо, кога ќе стигнеше, доаѓаше во родниот град. Прошетката по познатите улици никогаш не можеше да му здодее, гледаше во излозите како некогашното дете, љубопитно ѕиркаше во старите и новите локали, седеше на клупа и ги набљудуваше минувачите. Сѐ нови лица, тотално се изненадува кога ќе сретне позната муцка. Одеше во два локали во кои се чувствуваше сигурен; не дека на некое друго место имаше некакви непријатности. Кај Сајо влегуваа оние ретките што се вратиле, кај Зоко стара раја, неоптоварена од она што се случи – тие тоа ниту го почнаа ниту го завршија.
– Па, што има во Скандинавија? – мрзливо прашува Сајо.
– Сѐ освен сонце.
– Ќе угрее и горе. Фамилијата добро? – прашува Сајо, па замолкнува, му текнува.
– Да, од живите, добро се. Бев денес на гробишта.
– Што бидна, Дадо мој, големо зло нѐ навјаса. Ете, татко ти и брат ти, Алах рахмет иле, кому тие нешто му направиле… Добро ти што остана…
– Ќути, како ме врти на промена на времето, сите коски ме болат. Го уби цутот во мене. Шест месеци поминав во логор… ама, нема за тоа да збориме…
Си пие кафенце и го гледа родниот град. Сака да заборави, секојпат кога ќе дојде, си вели дека нема веќе, а следната година ете го пак. Куќата не ја продаде.
Го избегнуваше делот каде што во кафеаните се слуша сељачки репертоар, се држеше до центарот и до познатите патеки. Еднаш го сретна чуварот, го препозна во истиот миг, а овој него не, па дури по неколку чекори се сврте и зачудено гледаше во него: последниот пат го виде врзан, па по дваесет години се чуди и се прашува како се одврзал овој.
Овој пат во пресрет му идеше Мајорот, по истата страна на улицата. Беше доцна да се премине на спротивната, средбата беше неизбежна. Целиот се наежи. А Мајорот подготвено му подаде рака, како последен пат да се виделе вчера на натпреварот, и онака неизнасилено го поздрави:
– Здраво, комшија. Што има, како си?
А тој застана вкопан, не знаејќи што да каже. Еве ти, си го бараше ѓаолот, шетачу, мораше еднаш и ова да се случи. Прво сети благ напад на паника, па паниката му го отстапи местото на стравот и телото му се згрчи како да очекува удар; морници го преплавија од тоа лице и од злокобниот глас, непроменет. Требаше време за да се прибере.
– Нема ништо, тргнав кај Зоко – одговори, глупаво, поглупаво не може, како тие двајцата секојдневно да се сретнуваат на патот до Зоко. Не знаеше што друго да каже.
– Каков Зоко, кај мене ќе се напиеме по една – возврати со глас што не трпи приговор, сигурен и самоуверен. – Ене она онде, тоа јас го држам.
Му покажува со раката на зафрленото кафе. Познато му е на Дадо дека е негово, го избегнуваше во широк лак. Овој пат се замисли и… налета. Тргна послушно, како и тогаш. Не знае ни како влезе ни како седна – ги следеше наредбите. Сѐ некако низ магла. И како замајан. Потврдно одговараше на сѐ: и дека сака вилјамовка, и дека е омарнина, и дека музиката е прегласна. Затечен, беше објект, а не субјект.
– Како живејачката? Ти си горе? – прашува Мајорот.
Промрмори нешто. Немаше сила да го погледне в очи. Од страв, од срам или од некогашното понижување? Слушаше и прелетуваше со очите по кафето, не задржувајќи го многу погледот ни на ѕидот со сликата на Мајорот во униформа. Имаше тука уште тројца гости. Избегнуваше контакт со очи. Како што попушташе грчот, стануваше свесен за мигот и ситуацијата во која се затекна.
– Нема работа, од ова не може да се живее. Едвај вадам за кирија. Сепак, имаат образ, ме ставија за директор на Водовод. Одлежав јас за сите нив, па си ја чистат совеста. Осум години одлежав – вели Мајорот огорчено, па ја доближува чашата до устата. Ја истура содржината низ грлото, па застанува за миг и воздивнува:
– Нема врска, јас на своите прогонители им простив. Христијански е да се простува.
Нарачај уште по една. Ајде, ајде, на две нозе влезе. И тоа брзо го испија, Мајорот по навика, Дадо од страв. На третата Дадо неубедливо се снебиваше, аргументот дека трипати Бог помага не е за расправање.
– Чудно време, младината целосно се изопачи. Син ми пред некој ден доаѓа од школо нерасположен, веројатно некој мрсулко го навредил; ќе мора јас тоа таму да го решам. Сега е во тие години, средношколец, им треба внимание, ако имаш деца, знаеш како е. Не смееш да бидеш агресивен. Децата бараат љубов.
И оние тројца гости си одат, па двајцата остануваат сами. Дадо седеше вкочанет како креденец, слушаше и воопшто не размислуваше. Запали една, иако една веќе гореше во пепелникот. Ни Мајорот не се гасеше.
– Во куќата никој не живее?
– Никој. Татко ми не излезе жив од логорот, ни тој ни брат ми. Средношколец беше, како син ти сега.
Самиот себе се изненади, од каде вака зборува, директно и истражувачки. Лицето на Мајорот останува безизразно. Малку ги стиснува забите. Како сите вистински, проверени воини, и тој секогаш беше некому и на нешто лут.
– Такво беше времето. Погано. Јас само извршував наредби – рече тврдо.
Првпат и тој да замолчи. Молкум пијат ракија. Ѕвоното во далечината неубедливо чука на пола саат.
– Јас богами, комшија, јас на сите им простив – повтори, погледнува понекогаш некаде далеку и со меланхоличен призвук, омекнат од ракија, соучеснички му ја става на Дадо раката на рамо, па вели:
– Комшо мој, што ни направија?
Дадо не знаеше што со себе. Не знаеше ни како излезе, ни кое време е, ни каде да тргне. Како грогиран, отежнато дишејќи, се довлекува назад кај Сајо. Му остануваат и цигарите, патем на киоскот купува други, а продавачот благодарно го погледнува зашто ништо не праша, само даде пари и побара дрина. Влезе во кафето блед како лентата што некогаш ја носеше околу раката.
– Ти ко авет да си видел?
– Не видов авет, туку командантот на логорот.
– Оној злосторникот? Доби тринаес’, одлежа осум, т’ибам и Хаг и Хашкиот суд.
Замолчуваат. Преку лицата им поминува темна сенка. Мислите се во некое друго време, темно, нестварно. Дадо е тап, телото му е премалено, без сетила, како столчето на кое седи. Сеќава треперење во градите. Магла. Низ маглата слики. Види. Негде многу далеку тече вода, над неа мост, кучињата лаат во врбјакот, водата шуми. Види го братот: се смее и си ја гушка мајка си.
– Вели дека ни простил – тивко изустува Дадо.
А во градите сѐ потешко го стега.
Превод: Ѓоко Здравески
Сенад Јусиќ
Сенад Јусиќ е роден 1967 г. во Бугојно, каде што и денес живее и работи. Електротехничар е по професија. Активното учество во војната влијаело врз неговата писателска работа, па ја објавил антивоената книга документаристичка проза "Последниот напад на првата чета" (Posljednji napad prve čete). Пишува колумни на регионалните портали. Неодамна е објавена неговата втора книга, збирката сатирични раскази "Смртта на општинскиот пратеник" (Smrt općinskog vječnika).
Контакт: gornjikopcic@gmail.com
ažurirano: 22/09/21
