Tihana Gambirazha
Atë e-mail e injoroja me ditë të tëra. Më dukej, nëse e hap, nga ai do të më dalë Zhelana me theksin e saj beogradas, do t’i vijë era vanilje dhe fëmijëri e shuar, trëndafilë të bardhë në varrin e babait tim të cilët ia çonte çdo vit dhe ajo fjalia e saj „Xhaxhi Pero, vazhdoni të na lexoni!“. „Xhaxhi Pero“ lexonte duke e mbajtë secilën në njërën këmbë sikur të ishin vajzat e tij dhe sajonte funde të reja të përrallave të cilat ishin shumë të thjeshta për imagjinatën tonë. Atëbotë nuk e dinte se edhe ata mbi ne planifikonin fundin e paimagjinueshëm të përrallës sonë. Kreativiteti i paskrupullt i të fuqishmëve do ta çonte babin tim dhe Zhelanën në një fortunë nga e cila edhe për shumë kohë do të mbledh copëzat e verës së fundit të cilën e ndamë në ishullin ku babai kishte një shtëpi të madhe dhe do të provoj t’ia fal vetes që më me qejf e kujtoj si motrën e humbur nga kohërat kur babai im ende ishte baba. Gjallë dhe shëndoshë. Jemi parë për herë të parë njëzet vjet pas përfundimit të luftës. Duke e njohur njëra-tjetrën nga fotografitë të cilat i kishim shkëmbyer gati marrshëm, instinktivisht u përqafuam dhe u puthëm. Zhelana para meje dhe ajo nga fëmijëria ime nuk kishin pothuajse asgjë të përbashkët. Nuk e di nëse do të kishim shkuar rrugëve të ngjashme sikur lufta të mos kishte ndodhë kurrë apo do t’i kishim ndarë rrugët ashtu siç i kisha ndarë spontanisht me Anën dhe Marinën, por ndarja e përnjëhershme, thirrja e nënës së saj në vlugun e luftës, përpjekja e kotë që ta ruanim mendjen në çmenduri, plagosja e babait tim dhe sëmundja e tij përkeqësuese disi u bënë bashkë në paraqitjen e brishtë të Zhelanës dhe ma kujtonin krejt atë që me ngulm provoja ta lija pas shpine, derisa ndjeja obligim ta kujtoja.
Më nuk flisnim me theks të njëjtë, kjo ishte gjëja e parë të cilën e vura re, dhe as që dija si t’i bija në fije kësaj pune. Ishte kjo Zhelana ime, megjithëse nuk na pëlqenin filmat e njëjtë e as muzika e njëjtë, e politikën as që guxonim ta preknim, ishte ajo patate e nxehtë të cilën asnjëra nuk donte ta përpinte nëse tjetra thotë diçka të gabuar. Ishte ky fundi. Nuk donim të ishte fundi. Andaj vazhduam ta ruanim kontaktin dhe të takoheshim kohë pas kohe kur ajo vinte ta vizitonte tezen në Zagreb. Nëna ime nuk e tejkaloi vdekjen e babait. Tragjedia e shndërroi në diçka të huaj për mua, në diçka që më vinte turp ta kuptonte Zhelana, në diçka që më bënte të mos shkoja në Beograd dhe që më bënte të ndihesha fajtore dhe e ndarë mes frikërespektit ndaj nënës dhe neverisë ndaj urrejtjes së saj të çmendur. Nëna ime dikur e butë e cila dikur Zhelanës s’i ndahej duke i dhënë pite me mollë me buzëqeshjen më të madhe në botë, e cila na i krihte flokët dhe na nxirrte nga deti kur mavijoseshim tërësisht, tani ishte grua e mbyllur me shkëndija të rralla butësie. Një herë e përmenda emrin e Zhelanës para saj. Ishte kjo kur duhej të takoheshim për herë të dytë. Të parën nuk e kisha përmendë. Nga sytë e nënës shpërtheu keqdashja dhe ra si supernovë në pllakat e kuzhinës, e pastaj nën dhëmbë e tha atë fjalë të cilën këtu e përdornin aq shpesh dhe nga e cila më ngrinte gjaku. Si fëmijë, të mëdhenjtë më mësonin të mos e thosha atë fjalë dhe të mos qeshja, të zhytur në tërbimin e tyre përçmues me të cilin i shkurtonin ditët dhe frikën në bodrum. Ajo fjalë nuk shkonte me Zhelanën. Ndjeva thumbimin e urrejtjes ndaj nënës, por Zhelanën më nuk e përmenda. Përshëndetjet që ia çonte nënës sime mbeteshin me mua, grumbulloheshin sikur thirrjet e nënës së saj mbi një deng i cili më brente, përshëndetjet dhe thirrjet drejtuar shoqes famlijare, nënës sime, Ivana Novak, personit që më nuk ekziston megjithëse ka numër personal, të cilën ashtu sikur babain e mori lufta. Atë pasdite kur cingërroi telefoni me zë të qartë e të ftohtë tha „Ivana Novak nuk është më këtu“. Më dhembte sa herë që e imagjinoja fytyrën e hutuar të nënës së Zhelanës nga ana tjetër e telefonit. Ajo nuk është më, ka shkuar edhe ajo pas luftës. Teta Dragana, e cila më vendoste fasha kur më pickonte kandili i detit, thoshte „Nuk është kurrgjë, zemër, të djeg sepse je gjallë“. Më digjte se isha gjallë. Që kur nëna më mbuloi me trupin e saj derisa babain e nxirrnin nga garazhi dhe askush nuk më lejoi ta shoh, e doja ta shihja, doja të bindesha se kishte vdekur. Doja t’i them lamtumirë. Në shtëpi mbretëroi heshtja, nuk kishte më bërtima të babait të cilat më zgjonin natën, nuk kishte më fjalosje të tyre të cilat zgjasnin me orë derisa babai nuk ikte nga shtëpia dhe kthehej i dehur në orën e vona, as nuk e gjeja më duke qarë i mbështetur për tavoline me dy duar mbi kokë, derisa nëna murmuronte dhe varte rroba për t’u tharë. Çmenduria mori një formë tjetër, ngulfatëse në të cilën zor mund të merrje frymë. Besoj se për këtë e kisha aq të rëndësishme ta mbaja Zhelanën në jetën time. Ajo ishte lidhja e vetme me njerëzit të cilët i mbaja në kujtesë, të cilët dikur ishin prindërit e mi. Të buzëqeshur, të shkujdesur, të ngrohtë e plot ardhmëri e cila me sirenën e parë u zbraz prej tyre si zalli nga duart tona fëmijërore atë tetëdhjetë e nëntën.
Më pyeti si kishte vdekë. Hanim cheesecake dhe e shikonim gjelbërimin pranveror, e unë i shikoja gërshetat e saj duke pyetë veten a thua si do të ishte t’i prekja, sikur atëherë kur njëra-tjetrës ia bënim gërshtetat duke dashur të bëhemi floktare kur të rritemi, ndërsa u bëmë profesoreshë dhe juriste, gra të rëndomta të cilat hanë cheesecake në qendër të qytetit i cili është i askujt dhe rrjedhimisht lëndinë e përshtatshme për takime. I rrëshqiti nga goja në pjatë, si thërrima që më mbeti në fut, ajo pyetje e natyrshme dhe e nënkuptueshme. Si vdiq babai im? Vërtet. Sepse unë nuk e kisha parë. Më tregonte komshikja, me shpresë që ta bartë te unë urrejtjen e saj të mbrapshtë, më mbushte me hollësi të trupit të pajetë të babait tim të gjorë, me hollësi për sytë e përhumbur, duart që rrinë pezull poshtë ijeve, duart që ma bënin shtëpizën për kukullën dhe për atë zog në kopsht, dhe i pashë menjëherë, ato duar të shkathëta e të ngrohta se si lëkundeshin në garazh, dhe pastaj volla shumë në nevojtore, e kjo e bëri të kënaqej fort sepse konsideronte se ma kishte përcjellë mësimin. „Këtë ma bënë ata“, tha dhe ma sheqerosi kafen e bardhë . Ia përcolla përshtypjet e komshikes fjalë për fjalë dhe e lashë komentin e saj. Heshtte dhe shikonte turmën, e pastaj tha me zë të ulët „Xhaxhi Pero…“. Dhe mua për herë të parë nga vdekja e tij më dolën lotë. Zhelana për herë të fundit e pa babain tim derisa ishte „xhaxhi Pero“ dhe ia kisha lakmi për këtë.
„Mami lëngoi gjatë“, tha. „Thuajse në kockat e saj u fut krejt mjerimi i atyre viteve. Thuajse e hëngri ajo që kurrë nuk mundi të bënte gjë, vetëm të shikonte se si shpërbëhej gjithçka që mendonim se ishim. Kancer i kockave, i pashërueshëm“.
„Më vjen keq…“, thashë, duke mos ditë nëse tani është koha e duhur ta prekja, mbase ta përqafoja. Pohoi me kokë dhe heshti.
„Të kujtohet kur na i hodhi barbikat në det sepse i stërpiknim njerëzit në plazh?”, qesha.
„Ah, po. Dhe ulërinte se do të na jepte dajak. Dhe filluam ta stërpikim edhe atë. Dhe pastaj filloi të qeshë. Oh Zot, si qeshte Dragana“.
Më dukej e çuditshme që e përmendi me emër. Megjithëse jo dhe aq sepse nga kjo perspektivë më dukej se prindërit tanë retroaktivisht ishin bërë fëmijë, e neve na u desh të rriteshim përnjëherë dhe ta merrnim barrën e tyre në vend të tyre, t’i ndërtonim urat e shkatërruara apo thjesht të qëndronim me ta në rrënoja, gjysmë të vdekur në limbon e pambarimtë.
*
E hapa mailin pas Pashkëve. Rrija me laptop në kuzhinën e nënës dhe e shikoja se si e përgatiste kafen, e pastaj mekanikisht klikova në „E dashura ime Petra“. Nuk e di as vetë përse thashë me zë „Zhelana po vjen në bregdet“. Nëna u kthye dhe në fytyrë e pashë se po luftonte me veten, e pastaj zuri t’i mbushte filxhanët. Provoja të gjeja fjalë, e ajo pas një gllënjke vetëm tha „Thirre“.
„Si?“
„Thirre çikën“.
„Dhe krejt do të jetë ok?“
„Ta merr mendja. Kush mendon se jam unë?“, lëvizi me kokë dhe vazhdoi ta pijë kafen. E kuptova se biseda mori fund.
Gjatë krejt kohës së qëndrimit të Zhelanës isha si në therra. Kisha frikë se nëna do të thoshte diçka të pavend, nuk i besoja plotësisht sjelljes së saj që përnjëherë u bë normale dhe isha skeptike kur nisën t’i shkëmbenin kujtimet dhe t’i shfletonin albumet, kur i shprehu ngushëllimet për tetën Dragana, dhe ajo për babain tim, kur e pyeti për punën dhe për të dashurin, nuk mund të relaksohesha dhe kjo zgjati deri në ditën e fundit.
Rrinim të trijat në plazh. Ishte rreth orës katër pasdite, dielli ishte shumë më i nxehtë se në ato kohë të dikurshme apo së paku na dukej ashtu, por ngjyrat ishin më të mbyllura, sikur dikush të kishte vendosur sfumato mbi filmin shkëlqyes të së kaluarës, sikur ta kishte mbyllur gëzimin brenda nesh dhe e vetmja gjë që na mbetej ishte t’i bënim bashkë copëzat e dhëmbëzuara të mozaikut i cili një ditë mbase do të ketë kuptim. Secila nga ne e kishte ndonjë kujtim të vetin i cili tek dy të tjerat ishin fundosur në harresë dhe kështu i ringjallnim një nga një, të rrumbullakët e shkëlqyes, të fortë e të qëndrueshëm sikur guralecët që e mbulonin plazhin. E ndjeva se si deti luhatej në barkun tim dhe e mbushte me kujtimet e dikurshme të lumturisë e cila atëbotë vinte si valët, në intervale të rregullta. Dukej sikur edhe xhaxhi Pero dhe teta Dragana po notonin prapa kreshtave të bardha prej dantelle dhe në çdo çast pritej të dilnin nga deti duke u shtyrë se kush kishte notuar më gjatë dhe i kishte mposhtur valët.
Përkthim: Qerim Ondozi
Tihana Gambirazha
Tihana Gambirazha lindi në vitin 1985 në Zarë. Poezi dhe prozë ka botuar në një numër revistash të shtypura e elektronike si Zarez, Riječi, Poezija, Balkanski književni glasnik, po ashtu është pjesë e përmbledhjes Rukopisi 33 dhe përmbledhjes me tregime të shoqatës ZaPis "Samo ti pričaj". Është fituese e çmimit të dytë të konkursit Iskopane priče 4 dhe njëkohësisht pjesë e kësaj përmbledhjeje. Ka fituar çmimin e tretë për përmbledhjen me poezi në dorëshkrim në konkursit Mak Dizdar në kuadër të manifestimit kulturor Slovo Gorčina 2019.
ažurirano: 04/02/20
