Mehmed Gjedoviq
Rexhep Kusiqi Kuso për shkak të padjallëzisë së tij herë-herë dukej qesharak. Besonte në drejtësi, e cila nuk gjendej askund. Shpresonte se e mira e mposht të keqen, dhe pasi kaloi gjysmën e jetës erdhi në përfundim se shpresa e tij ishte e kotë. Ashtu siç uji e gdhend gurin, Rexhepin e mprehu përvoja, por diçka thellë në të nuk ndryshoi përkundër fatkeqësive të cilat nuk e kursenin. Nuk ishte se kishte hequr krejt dorë nga shpresa por besimi i tij në mirësinë dhe drejtësinë njerëzore u venit shumë. Po shndërrohej në cinikun i cili dyshon në gjithçka dhe asnjë gjë nuk e pranon si punë të kryer pa e matur në peshoren e vet të lodhur nga përdorimi, por ende të besueshme.
Sa më pak u besonte njerëzve aq më shumë i kthehej malit, sepse Kuso ishte njeri i malit. Zgjohej para diellit dhe nxitonte në prehrin e malit. I ngarkuar me sharrën e rëndë motorike, me çantën e krahut ku gruaja i kishte përgatitur mëngjesin dhe drekën, që të hante disa kafshata derisa punonte, ngjitej kodrave të larta të mbuluara me pyll të dendur.
Shpeshherë nga ngathtësia e zgjonte nga strofulla derrin e egër, fazanin apo kaprollin dhe i përcillte me shikim teksa largoheshin në thellësitë e pyllit.
Rexhep Kusiqi tërë jetën përpëlitet me pemë dhe drunj, tëhollon, pren atë që i bën me shenjë pylltari, rrëzon gjigantët dhe pastaj ua pren majat dhe i rendit një nga një.
Pastaj vinte me të birin Jagon dhe traktorin e plogësht të cilin e kishte trashëguar nga i ati, dhe i tërhiqte më afër rrugës ato që i kishte bërë gati në thellësitë e pyllit.
I rrëzonte pemët e vjetra dhe të sëmura për që t’i linte vend atyre që ishin të shëndosha që të rriten duke bërë garë se cila do ta prekte qiellin e para.
Saherë që Rexhepi takohej me njerëz ata e mashtronin, prandaj më me qejf i jepej malit ndërsa me njerëz shoqërohej vetëm kur duhej t’i shiste drunjtë që i kishte bërë gati.
Jetonte nga jeta e vështirë në mal por nuk ankohej. Kuso kurrë nuk u ankua për shkak të jetës së vështirë, të paktën të tjerët kur nuk e dëgjuan një gjë të tillë. I pranonte gjërat ashtu siç ishin, i vetëdijshëm se nuk kishte se si t’i ndryshonte.
Ishte burrë trupmadh, me supe të gjera të cilat rrëzonin kërcej, me pëllëmbë të mëdha të cilave u kishte plasur lëkura, me kokë të madhe rrumbullake të zbukuruar me flokë të thinjur.
Rexhep Kuso gjithë jetën do të ishte marrë me metra kubë dhe grumbullim të drunjve po të mos kishte ardhur lufta. E lufta erdhi sikur këmbësori i shpejtë me këmbë të gjata, ashtu iu duk atij.
Gjuanin, digjnin, vritnin…
Pylli i tij rënkonte i frikësuar. Ishin i mbushur përplot me njerëz të huaj për të cilët nuk kishte kurrfarë domethënie era e malit apo drenusha e zgjuar në agim.
Shtazët e egra nuk i linin rehat duke i gjuajtur veç për argëtim, thuajse i kishin trashëgim nga babai. Pamëshirshëm prenin drunj dhe rrëzonin fidane dhe kush nuk mërzitej se cili ishte i sëmurë e cili i shëndoshë.
Askush nuk e përjetonte malin si një kopsht shtëpie ku gjithçka rritet dhe ushqehet me shumë kujdes.
Vitet e luftës e tronditën mjaft shumë botën e Rexhepit, por ai edhe atë të keqe e kapërdinte si një kafshatë të madhe e cila nuk mund të shmangej, heshturazi dhe me siklet. Për fat të mirë ishte i madh si ari dhe për këtë arsye kryesisht i shmangeshin dhe i shkonin rrotull. Kjo Rexhepit i përshtatej.
Edhe kur rreziku ishte i madh, ai përsëri shkonte në mal që të kënaqej me aromën e gjetheve dhe erën që frynte sepse i dukej se do të plaste nga era e barotit e cila ia vrante hundën.
Pastaj ndodhi ajo betejë.
Në vitet e fundit të luftës, në zemër të pyllit, njerëzit luftonin. Gjuanin njëri-tjetrin, vrisnin, sakatonin, thyenin, por askujt s’i shkonte mendja të ndalej. Mali i shikonte milingonat në krahërorin e tij dhe heshtte. Nuk ishte kjo hera e parë, kishte parë ai shumë tmerre tjera dhe gjithmonë ia dilte të mos gjëmonte, të mos thahej nga trishtimi. Qante me përrenjtë e tij të ftohtë por zë nuk lëshonte, çkado që i bënte njeriu, atij dhe vetes.
Rexhepi shikon drunjtë e lartë dhe psherëtinte. Bora e kishte mbuluar pyllin, acari e priste drurin përgjysmë, nëpër degë ishin ngrirë zogjtë e pakujdeshëm, përroin e kishte mbuluar shtresa e akullt, e njerëzit gjuanin e gjuanin, ulërinin, vdisnin, qanin por nuk hiqnin dorë.
Nga një breg në tokën e të cilit ishte hapur një istikam, që ushtarët të strehoheshin dhe të ngroheshin, më në fund u ngrit flamuri i bardhë. Ai istikam u rrethua e u sulmua por nuk u dorëzua, ishte i zhdërvjellët, këmbëngulës, i uritur e i plagosur. Shpresonte se unaza rreth tij do të thehej dhe se do t’i çlironin ata që mbanin uniformë të njëjtë dhe që i luteshin Zotit të njëjtë si ata. Provuan, por nuk ia dolën, dhe kështu kokëfortësia i la vend mendjes. Dikush kishte vendosur se ishte më mirë të dorëzoheshin sesa të vdisnin që të gjithë. Duhej mbijetuar, dhe ata kishin mbijetuar, deri te dorëzimi.
Pas një beteje të gjatë e të vështirë, me duart e ngritura në shenjë dorëzimi nga istikami dolën gjashtëdhjetë e shtatë ushtarë. U dorëzuan, hoqën dorë, s’kishin tjetër. I detyroi acari, uria, frika nga vdekja. Nëse dorëzohen, ka gjasa të zgjohen mëngjesin tjetër, e nëse mbesin në gropë, nën dhe, sigurisht do t’i thonë lamtumirë mëngjesit.
I ngritën duart, u pajtuan me gjithçka që i priste, e robërit e luftës zakonisht nuk i priste asgjë e mirë.
Pas asaj beteje dimri kaloi shumë më qetë. As ushtrive nuk u pëlqeu të luftonin në acar.
Ushtarët e zënë robër u vendosën diku në një holl, në pritje të këmbimit. Ne ju japim tuajit, ju na i jepni tanët, dhe kur të vijë pranvera përsëri do të gjuhemi sadopak, ashtu i dukej kjo punë Rexhep Kusiqit, por heshtte. Mali e kishte mësuar të heshtte, e ai malin e respektonte më shumë se gjithçka tjetër.
Dëgjoi se të zënët robër i kishin dërguar në një hangar diku mbrapa, dhe shkoi t’i takonte. Diçka e shtynte, as vetë s’e dinte. Njëherë ëndërroi sikur e kishin rrëmbyer disa njerëz të çuditshëm, dhe e kishin mbajtur në një bodrum të errët, të uritur, të etur, të rrahur; u zgjua pa fije gëzimi me mendimin se në një moment të jetës do të mund të ishte i robëruar.
Eci nja dhjetë kilometra duke mbajtur në shpinë çantën nga e cila kurrë nuk ndahej, dhe drejt e në atë hangar. Rojtari e shikon ariun para vetes dhe buzëqesh. Mjerë nëna atij që i bie në duar Rexhos. Ai ta bën shpinën më të butë se barkun. Rexhep Kusiqi Kuso u ngrys dhe nuk e tha asnjë fjalë, e rojtarit nuk i pushonte goja.
„Aty-këtu ndonjë shuplakë dhe asgjë më shumë. Vjen dikush i hidhëruar se i ka vdekur djali a babai dhe shfryhet mbi të robëruarit, duhet pasur mirëkuptim.“
„E ti nuk i ruan?“
„I ruaj unë po…“
„E pse po lejon t’i rrahin…“
Rojtari mbetet pa fjalë, shikon përpara vetes dhe nuk di ç’të thotë.
„Luftë është, e ke parasysh…“
„Epo, nuk e kam parasysh. Ai që ka qejf të rrihet le të shkojë në kafene dhe ta kërkojë shoqin… Rexho s’ka ardhur t’i japë dajak askujt. Këtyre të shkretërve u mjafton që janë të robëruar, trishtim më të madh nuk ka. Veç qyqarët shfryhen mbi ata që s’mund t’ua kthejnë…“
E lëshoi Rexhën në hangar në mes të të zënëve robër.
U shtynë në një grumbull. Sytë plot frikë, në dhe do të futeshin po të kishin mundësi, më me qejf do të ishin milingona se njerëz, të hollë, të shkretë, të shtangur nga frika.
I kaploi frika, vërehet menjëherë. Mendojnë, tash ky trupmadhi na e tregon qejfin…
Kuso nuk e ndërron shprehjen e fytyrës, pyet: Prej nga jeni? Ata i tregojnë, qetë, gati pa zë, mezi dëgjohen. Ju shqetëson dikush? Rrudhin supet, nuk i shqetëson kush. Posi, e di Rexhepi se disa sëmundje nuk shërohen dhe se ka lloj-lloj njerëz për të cilët lufta është rast i mirë për ta shfrenuar çmendurinë e tyre.
A keni uri, pyet përsëri. S’kanë uri, hanë si gjithë të tjerët. Pini duhan? Keni cigare? Rrudhin supet. Cigaret janë të shtrenjta si sytë e ballit.
Rexhepi del nga hangari dhe e blen një stek cigare drina nga një kontrabandues të cilit ia paguan një shumë të majme.
Kthehet te ajo derë dhe te ai rojtar i cili largohet pa thënë asnjë fjalë. U jep cigare të zënëve robër. Pinë duhan, e thithin tymin deri në maje të gishtave të këmbëve dhe nuk e lënë të dalë jashtë, tymosin por nuk e shikojnë në sy, frika është më e fortë.
Pas kësaj ndodhi gjithçka, muajt fluturuan si tufa fazanësh nëpër mal kur i ndjekin zagarët e gjuetarëve. Nuk di kur fillon dhe kur përfundon dita.
Shkoi lufta, erdhi paqja. Kalon një e keqe, tjetra zë vend mbi kurriz.
Kuso iu kthye pyllit dhe mbledhjes së drunjve.
Zgjohet para diellit dhe në mal e zë hëna. Ulet në trung, e ndez një cigare dhe e dëgjon pyllin teksa shushurit.
Djali i tij Jago u rrit, u martua, ka edhe fëmijë; bashkë me t’jatin djersitet duke nxjerrë drunj nga pylli. Për djalin e mjekut dihet se çka do të bëhet në jetë dhe cilën shkollë do ta përfundojë, e as për druvarët nuk është ndryshe.
Punë e vështirë dhe e rrezikshme por e ndershme, Rexhepi për punë tjetër nuk dinte dhe nuk besonte në paratë që fitohen pa djersë dhe pa lyth në dorë.
Një ditë të nxehtë fergusoni i vjetër i Rexhës dha shpirt. Traktori e ka afatin e vet ashtu si edhe njeriu. Punon sa punon, tërheq sa tërheq, dhe pastaj motori prishet dhe s’ia vlen të riparohet.
Makinës për asgjë s’mund t’ia zinte për të madhe se kishte tërhequr ngarkesa nga shkrepat malore për tri jetë njerëzish, por humbja e traktorit e kishte mërzitur. Nuk mund të punohet në pyll pa makinë, njeriu është i pafuqishëm përballë trungjeve të gjera dhe qafave të thella. Problemi duhej zgjidhur sa më shpejt sepse po afrohej sezoni i ngrohjes dhe i shitjes së druve.
Druvarët njihen dhe i shkojnë në ndihmë njëri-tjetrit kur është nevoja. Kështu edhe Rexhën e kishte këshilluar një mik që të kërkonte një kamion ushtarak TAM 5000, se është i fortë dhe i zhdërvjellët, tamam siç e kërkon pylli.
Nisi Rexhepi të pyeste rreth e rrotull e të kërkonte kamion.
Një mëngjes i mori ato pak para që kishte dhe u nis për në Uglevik. Kishte dëgjuar se një TAM i mirë mund të blihej te njëfarë Zorani në Uglevik. E di edhe vendin, te filan kafeneja, aty do ta pres atë njeri që shet kamionë.
Golfi i tij i rraskapitur rënkonte rrugës, duke hipur nëpër shalë të malit, ndërsa rrotat fishkëllonin në kthesa të ashpra. U lëshua shpejt te udhëkryqi, pastaj kaloi pranë pikës së benzinës, edhe pak dhe arriti te kafeneja.
Hyri, u ul pranë një tavoline, porositi kafe dhe birrë. E pyeti kamerierin trashalluq nëse e njeh filan fistekun, ky i tha se e njeh dhe se nuk vonohet.
Rexhepi nuk priti gjatë, tamam sa për ta ndezur një cigare, ta pinte kafenë dhe të fillonte ta pinte birrën.
Erdhi një burrë. Shtatlartë, truphollë, me mustaqe, e shikoi Rexhepin, gjatë, me ngulm, saqë këtë e kapi sikleti.
„Eh, kamionët janë atje, prapa asaj shtëpisë, shko dhe shiko nëse të përshtatet ndonjëri prej tyre.“
Rexha u nis me hapa të shpejtë. Ndjehej në siklet në këtë vend, nxitonte të kryente punë sa më shpejt dhe të kthehej në shtëpi. Para syve i doli një sheshparkim i madh ku kishte aq shumë kamionë sa kurrë në jetë s’kishte parë aq shumë në një vend.
Shikoi, kontrolloi, e ngriti kapakun e motorit, e ndezi, e dëgjoi si punonte motori dhe pastaj e provoi një TAM i cili i përshtatej më së shumti. Iu duk thuajse ai po e priste Rexhën sepse ishte si i krijuar për mal dhe për punë me drunj.
Veç i vinte keq që në xhep nuk kishte më shumë para. Kamioni i pëlqente, por nëse ky ia rriste çmimin, nuk do të mund ta blinte.
U kthye në kafene, e në tavolinë ende e priste ai mustakoç, me meze e raki para vetes.
Prapë e vështroi poshtë vetullave të dendura.
„Njihemi ne nga diku?“
„Nuk njihemi“, ia preu shkurtër Rexha, pa u duruar ta kryente punën shpejt e të shkonte.
„E zgjodhe kamionin?“
„Po. Më duket se e kam gjetur një që më përshtatet për atë që më duhet.“
„Domethënë, të përshtatet?“
„Më përshtatet. Sa kushton, të paguaj e të kthehem.“
Mustakoçi prapë e mati.
„Nga je ti, si the?“
„Nuk thashë asgjë, i tha duke humbur durimin. Tani kishte frikë se ky kishte pirë e mund të shpërthente konflikti.“
„Aha, uluni. Dëshironi të pini ndonjë pije?“
„Më vonë, tani më trego sa kushton kamioni…“
„Ai kamion, Rexhep Kusiqi – Kuso, për ty nuk kushton asgjë. Ai kushton sa ajo kuti cigaresh të cilën ma dhe kur isha i zënë rob, e ti erdhe të na vizitosh në atë hangar. Të gjithë prisnim dajak e ti na bleve duhan… Eh, e sheh, prandaj po ta dhuroj kamionin, edhe pse me asgjë nuk mund të shpaguhet ajo që bëre ti… M’u desh pak kohë të më kujtohej, por atë fytyrë s’do ta harroj sa të më mbajnë këmbët.“
Dhe kështu po atë ditë Rexha, megjithëse, dorën në zemër, dikur para muzgut, e solli në shtëpi kamionin TAM 5000, i cili edhe sot e kësaj dite nxjerr drunj nga mali.
Mbeti ashtu çfarë ishte më parë, i ndershëm dhe i padjallëzuar, me zemër të mirë dhe trup të madh, dhe i tillë donte të mbetej deri në fund.
Me Zoranin u bë mik i familjes. Zoka ishte njeri me të cilin kishte aq shumë gjëra të përbashkëta saqë vështirë merrej me mend. Lufta i bashkoi, ndërsa një TAM 5000 i përdorur i afroi.
Ashtu është edhe sot e kësaj dite…
Përkthim: Qerim Ondozi
Mehmed Gjedoviq
Mehmed Gjedoviq u lind më 1971 në rrethin e Tuzllës, BeH. Shkruan prozë, poezi, libra për fëmijë, kritikë letrare, eseistikë dhe artikuj gazetash. Është njëri prej shkrimtarëve nga BeH që shkruan me sukses për fëmijë si dhe për të rritur. Ka botuar rreth pesëmbëdhjetë libra: Čaj od nane dhe Kad se Bulbul vratio (koleksionet e tregimeve); Sjena kurjaka, Vodi je da teče dhe Legionar (romane); librin për fëmijët Trava puna mrava; Svjetlo lampe dhe Nešto se čudno događa (poezi). Si shkrimtar mori disa çmime, dhe veprat e tij janë përkthyer në disa gjuhë. Është anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të BeH.
ažurirano: 01/02/20
