Besa Kalaja
Në çastet më të turbullta të jetës së saj qëlloi që në vend të kishte një luftë. Luftë as e madhe, as e vogël nga këndvështrimi ynë. Nga këndvështrimi i saj nuk e dimë pasi ajo kurrë nuk foli qartë për luftën, edhe pse ne ia drejtonim pyetjet në formën: Kur ju vdiq djali në vendin tuaj kishte një luftë? Besoni që ai vdiq pasi nuk iu dha ndihma e duhur? Mos dyshoni që ai qëllimisht u mbyt?
Asnjë përgjigje.
Maria kishte dhjetë ditë që kishte ardhur. Kishte edhe një ekip, që në fakt ende s’e kishte sepse misionin e nisi me ditë të tëra vonesë, çfarëdo që i bie ajo. Ma do mendja që të gjithë të intervistuarit e thanë që këtu ka pasur një luftë, më tha ajo. Luftë që besohet të ketë qenë e tmerrshme. Mbarë për një fillim besoj, morëm ca fakte, na mbetet të ndërtojmë të vërteta, të vërteta luftërash.
…
Pas një sëmundje të gjatë dhe pa diagnozë, ai shkoi. Kishte kohë që e deshi më shumë jetën tjetër, asgjë nuk e mbante më këtej. Në shtratin e dergjjes nana ia lexonte librin me poezi. Për çdo ditë po të njëjtin libër, të vetmin. Sikur mendonte që ky ritual përsëritës ishte një fije për mbajtjen e tij në jetë. Nuk ishte. Fëmija i vetëm i vdiq sot paradite.
Duhet ta marrim trupin e pajetë, mjeku i tha. Autopsinë nuk mund të kryejmë në këso kohe. E kuptoi mu në atë sekondë sa e pavend e absurde ishte fjalia. Krejt këtë nuk ia tha pa një dhimbje të madhe në shpirt, pasi ajo e pa që i ishin skuqur sytë. Me gjasë kishte qarë.
Të vdekurin e mbështollën. E larguan nga dhoma. Aty mbeti kujtimi i tij dhe fytyra e trishtuar e nënës. Për herë të parë shikoi në oborr. Bari ishte harlisur, qentë po loznin. Qielli ishte errësuar. Shiu nuk ishte larg. Dhimbja ia kishte errësuar shikimin.
Zonjë, trupin duhet varrosur, ia tërhoqi vërejtjen ai. E pa që ishte e përhumbur, prandaj me lehtësi e tërhoqi nga krahu dhe aty në qoshe të dhomës boshe po mbante duhmën e djalit të saj, e pyeti se a i kishte kushtet për ta varrosur.
„Jo“, i tha kjo.
„Si t’ia bëjmë?“ – u ngrys mjeku.
„Nuk e di“, tha ajo, „dhe as nuk dua ta di më. Aq më bën a varroset apo jo.“
Unë do t’i ndërmarr të gjitha masat dhe do ta varros, por, e dini, besoj që edhe unë njëjtë si ju jam i rrezikuar. Nuk po me shohin në sy për të mirë, zonjë.
E vendosën, djali duhej të varrosej në kodrën që ishte afër spitalit dhe mundësisht të bëhej në mbrëmje.
Katër veta po e bartnin kufomën në krah. Meqë djali ishte i zhvilluar dhe zakonisht thuhet se kur vdes njeriu bëhet edhe më i rëndë, i bëri ata që nën hundë ta shanin atë.
Mbase të mos i kishin premtuar mjekut, do ta rrokullisnin kufomën në moçalishtën që ishte krijuar afër spitalit.
Shi kishte rënë gjatë gjithë kohës. Nuk e kishte ndërmend të ndalej. Kjo e bënte edhe më të vështirë bartjen e kufomës. Varrmihësve këmbët po u rrëshqisnin. E menduan disa herë që kufomën ta hidhnin. Zvonko insistonte për të kundërtën pasi mjeku, miku i tij i fëmijërisë, i ishte lutur të mos e bënte një gjë të tillë. Ai e dinte që shumica do ta mundnin për këtë, prandaj ishte kujdesur që ta merrte një armë me vete.
Hej Zvonko, ia bëri Dragani ky djali që po e bartim kishte qenë i bukur e i formuar. E pashë kufomën para se ta nxirrnim. Mjeku e mbështolli me një basmë të bardhë sepse tha kështu i mbështjellin të vdekurit ata. Zvonko, i tha Dragani, kufoma ishte aq e bukur sa më shkoi mendja ta puthja aty në vend, ta mbaja në shpatulla, ta përkëdhelja. Kisha dhe një inat. Pse ky më i bukur se unë. Pata dëshirë të shfrenuar t’ia përdhosë kufomën siç bëri Akili i madh me kufomën e Hektorit. Hektorit të fisëm e të bukur.
Zvonko u rrënqeth, sigurisht Dragani në mendimet e tij më djallëzore do ta tredhte djalin e vdekur.
Shiu s’kishte të ndalur.
Këmbët u rrëshqisnin. Terreni ishte bërë shumë i vështirë. Dragani tha se, edhe pse po i lante shiu atij po i vinte era sikurse një qeni të ngordhur. Shokët e fajësonin Zvonkon për gjendjen. Ai insistonte se ishte e tmerrshme ta varrosnin pa kurrfarë adeti. Milenko të cilit nuk i ishte dëgjuar zëri gjatë tërë natës provokoi duke i thënë Zvonkos se kishin harruar ta thërrisnin një hoxhë.
Hoxha do të vinte apo edhe ai do të kundërshtonte? Jeta është e ëmbël edhe për një hoxhë, apo jo Zvonko? As ai nuk do që të vritet si qeni në rrush. Përveç Zvonkos që i kishte rënë në kokë për këtë djalë vërtet askush nuk do ta varroste në këso kushte. Cili ishte motivi për ta varrosur armikun? Askush s’e mori vesh.
Kur me në fund mbërritën në kodër, i lëshoi fuqia. Bashkë më të ra arkivoli. U thye. Pa bërë shumë zhurmë e rregulluan disi. Filluan hapjen e varrit pa e ditur që kjo ishte puna më e vështirë e asaj nate. Balta po ngjitej për lopate. Djemtë e lutën disa herë Zvonkon ta linin kufomën aty sepse me gjithë ato kufoma që ishin bërë këtë pranverë kush do të merrte vesh për këtë.
Zvonko nuk po dorëzohej. Nuk i mjaftonte vetëm lopata, gropën e hapte edhe me duar. Aty në gropë po ulërinte Dragani. Hektor i bukur, na varrose, ë? Ti qëndron lart e ne jemi poshtë. Në varrin tënd. Për besë Zvonko ai po qesh me ne, i tha. Shikoje bukuroshin se si i ka dalë shpatulla nga basma dhe qesh me ne. Me ne të vdekurit.
S’mund të bëj asgjë, tha Dragani. Gjithçka rreth nesh është shkretuar. Nuk po punojnë më as shtëpitë publike. Kemi frikë po thonë. Nënën ua q… Ato kanë frikë. Nuk kanë frikë të shkojnë me ata si po u thonë forcat speciale e po kanë frikë nga ne. Lekë nuk kemi vëllaçko, për këtë nuk na ofrohen. Për këtë Zvonko, pasi jam mbushur, desha ta përkëdhelja këtë djalin e bukur të cilin ti e do më shumë se mua. Shih sa lart qëndron prej nesh. Mospërfillës.
Ai mbi dhe ne nën të. Është dashur të ishte e kundërta. Unë nuk jam idiot. E di që jemi kurthuar këtu dhe pjesërisht për këtë e kemi fajin vetë. Gjithë kohën po na thonë varrosni tanët mos të mbesin mbi dhe po, xhanëm, çfarë na u desh ky tani. Dragani ishte ndezur, nuk ndalej së foluri.
Me vete kishte një shishe me ujë që të tjerëve iu duk si një thesar në mes të shkretëtirës. Na jep pak ujë, e luti Ivani. E tërhoqi për mënge dhe i tha se gjatë tërë natës ishte treguar i keq me Zvonkon. Ai ia krisi një të qeshure histerike, ndërsa hapi krahun e palltos dhe i tregoi shishen me raki. Do të çmendesha, vëlla, do të çmendesha po të mos ishte kjo, tha me gjysmë zëri e buza po i dridhej. Ende nuk po mund të besoj që nuk na vranë sonte. Dragani mori frymë thellë dhe u hesht.
Zvonko shikoi gropën e madhe. I kujtoi gropën e fëmijërisë në të cilën fshihej për të qenë më afër qiellit. Nga aty nuk mund të shihte asgjë tjetër veç se atë, qiellin, nga një perspektivë krejt tjetër. Ndihej i shkallmuar dhe i vetmuar aty, por në gropë ishte bota e tij. U tremb, mendja i kishte shkuar më larg se ç’duhej, tek vetja.
U ul në baltë. Djersët po i shkonin ballit. Iu kujtua që mjeku i kishte dhënë një letër. Ivani ia futi dorën në xhep me rrëmbim. Për një moment ky u tremb, sepse mendoi që po ia merrte armën. Në letër ke emrin e djalit, vendose në varr, i tha Ivani.
Zvonko u kthjell për një moment. Futi dorën në xhep. Letra ishte aty, por emri ishte fshirë. S’i t’ia bëjmë Ivan? – tha ai. Aq jam i lodhur sa nuk më kujtohet si e kishte emrin, ani pse e shënova me dorën time. Si nuk më shkoi mendja se mund të më fshihej. Çfarë të bëj tash?
Përfundoje cigaren, i tha Ivani. Ivani s’e kuptoi që Zvonko tashmë ishte mundur nga lodhja.
Gjithmonë e kam vuajtur faktin se autoriteti i ushtruar mbi mua ka qenë nga dikush që ka qenë fare idiot. Thua Ivan që kjo është arsyeja që unë jam ky që jam. I druajtur. Të betohem që nëse i teket Draganit të ma marrë revolen, mund ta bëjë për dy sekonda. Kurrë në jetë, Ivan, se kam shkelur as edhe një buburrec. Kam ethe tani, po më shkojnë mornica trupit. Mund ta bësh për mua t’ia marrësh atij një pikë raki. Nuk dua të vdes pa e shijuar vetëm pak. Lutu të mos vdes Ivan, lutu. Dua t’ia mësoj shijen jetës së vështirë. Tani që erdha në grupin tuaj, grupin e varrmihësve dua t’ia ndiej erën jetës së vështirë. Gishtat e mi, duart e mija nuk kanë prekur kurrë dhe. Tani dua ta rrotulloj të tërin vet, t’i gjej viktimat e tjera, t’i varros. Mjaft i keni përdhosur duke i hedhur në moçalishtë, Ivan. Sa mund të kenë qenë më thuaj, 10, 20, 100? Më thuaj, Ivan. Ty ta kam besën, të përbehem në Zot më thuaj, Ivan?
Zvonko kishte të ftohtë, po vdiste nga të ftohtët. Donte të ikte. Por ishin larg, shumë larg. Se kuptonte më ç’iu desh kjo kodër kur mund ta linin në moçalishtë, aty në ujë.
Me gjasë tani i vdekuri është ngrohur, e unë po ngrij, po ngrij si kryq dreqi në fund të janarit – tha ai. S’mund të jemi vëzhgues pasivë– i tha Ivanit. Ti je i arsyeshëm. Ne duhet t’i gjejmë viktimat e tjera dhe t’i varrosim, (duke i kërcitur dhëmbët), dua ta bëj këtë sa më shpejt. Që sonte në mbrëmje. Të marr një fletore, të bëj një plan.
Nën hijen e blirit, në kodrën prej nga shihej i tërë qyteti, e varrosën. Një djalë në të njëzetat e hershme e mbuloi dheu, e kjo të shemb shpirtin. Ai dhe do të qëndrojë me shekuj mbi të. Veç, mos e dhëntë Zoti që dheu të rrëshqasë. Me gjasë nuk do të ndodhë një gjë e tillë, ishin kujdesur që ta varrosin afër blirit që kishte lëshuar rrënjë. Sa mund të jenë të gjata rrënjët e një bliri për besë nuk e di, kurrë kush nuk interesohet për to. Sa mospërfillës që jemi, cektësia jonë tregohet edhe në këtë rast. Mjaftohemi me aromën dhe pamjen e tij të këndshme. Rrënjët çfarë na duhen? Me siguri për të na i ruajtur varret.
I vunë një kryq varrit dhe me kaq përfundoi kjo punë.
……….
Nën blirin që i bënte hije varrit pa emër, nën marramendjen e aromës së këndshme të tij, ne filluam një bisedë. Mbase më seriozja prej kur Maria ka ardhur këtu. Më ishte bërë pjesë e familjes, ani pse shpesh nuk pajtoheshim. Ja, për shembull, si në këtë bisedë që qëlloi të ishte e fundit nga bisedat e gjata që i kemi zhvilluar.
Erdhi fundi, ne po zhvendosemi, më tha ajo.
Si erdhi fundi, çfarë po mendon? – e pyeta unë.
Misioni ka përfunduar, ajo.
Cili mision? Ku ka përfunduar? Këtu apo atje prej nga vjen ti? – unë.
Këtu përfundoi – më tha.
I thashë nëse e kishin kuptuar të vërtetën për ne.
Të vërtetat – ma preu ajo në shumës.
Kemi luftëra të tjera para nesh. Na duhen edhe ca për ta argumentuar tezën tonë – fliste e sigurt ajo.
Cilën tezë? – i thashë unë.
Që lufta është çështje perspektive, ja ku po ta them – ajo.
Edhe Lufta e Dytë Botërore ishte çështje perspektive? –unë.
Ma merr mendja që po – ajo.
Sheh gjëkundi shenja të saj ti? Unë kam udhëtuar në gjithë Evropën dhe nuk pashë gjë, veç hamendësime.
Po të gjitha këto vrasje, tërë kjo dhimbje a nuk mjafton? – unë.
Si pa të keq, u shkëput nga biseda e u përfshi në urgjencat e momentit.
Disponimi më ka rënë për toke, më tha. Më nuk e di çfarë të mendoj. Me të gjithë këta njerëz që kam punë këtyre ditëve kam marramendje. Shumicën prej fakteve jam duke i harruar. Ndihmë nuk pres prej askujt. Nuk kam para për t’i paguar, nuk kam as për vete dhe nuk e di si do t’ia dal. Presionin prej familjes e kam të madh. Po më thonë të gjej një punë për të qenë Maria. Njerëzit e vdekur askujt asgjë nuk i kanë sjellë.
Gjatë gjithë kohës Maria më pati përkrah. As kjo distancë minimale nuk mjaftoi për ta kuptuar që plagët e luftës më përkisnin edhe mua. Isha tepër e lodhur t’ia vë fajin vetes, ta gjykoja si të paaftë për të transmetuar dhimbjen. Me sa duket distanca në mes nesh s’kishte fare lidhje me hapësirën. Ne thjeshtë s’ndanim të njëjtën kohë.
…
Këtë e gjeta në shënimet e Marisë:
Nuk dyshove kurrë që djalin ta mbytën?
Jo – përgjigja e saj me gjysmë zëri.
Ishte i pashëm, një ushtar i mirë do të bëhej. Se mendove që për këtë ai më nuk është në këtë botë?
Jo – ajo, shkurt.
E kishe të vetmin mbase e menduan të të mundonin me këtë?
Jo – ajo.
Këto janë shënimet për gruan që humbi djalin e saj të vetëm në spital, në atë që mendohej se ishte luftë dhe e cila ishte në vlugun e saj.
Mendoni se ju bëtë punën tuaj në mënyrë profesionale?
Ishte luftë – ai.
E çka ka të bëjë kjo me ju? – Ti nuk je ushtar, je mjek.
Isha mjek në kohë lufte.
Shënim: Djali vdiq në spital, është ndër të vdekurit e thjeshtë, jo viktimë lufte.
Shënim: Në këto hapësira nuk ka pasur luftëra ashtu siç pretendohet. Ndërhyrjet nga të gjitha palët edhe ato ndërkombëtare krijuan bindje te popujt e këtij rajoni që këtu kishte pasur luftë.
Unë me ekipin po zhvendosemi në hapësira të reja. Atje ku mendohet që janë zhvilluar luftime. Jam pa gjumë dhe e turbulluar.
Besa Kalaja
Besa Kalaja. Kam lindur në Prishtinë, ku i kam kryer studimet për Letërsi dhe Gjuhë Shqipe në Universitetin e Prishtinës. Disa vite gazetare në fushën kundër korrupsionit. Hulumtimet e realizuara janë publikuar edhe në disa medie të huaja si Osservatorio Balcani i Caucaso, Le Courrier des Balkans. Fituese e disa çmimeve në fushën e gazetarisë, si ato kundër korrupsionit, në fushën e të drejtave të njeriut dhe kundër varfërisë. Redaktimi, lekturimi dhe realizimi i disa hulumtimeve për organizata dhe medie të tjera në Kosovë. Disa prej tregimeve të shkurta janë botuar në portalet vendore për kulturë.
ažurirano: 04/02/20
