Ena Katarina Haler
Të fundit i shkulën dritaret. Me fytyra të skuqura flakë, tërhiqnin korniza, shembnin mure, ja edhe babi im dhe sa hap e mbyll sytë – një dritare nga shtëpia e tyre u gjend edhe në hangarin tonë. Pa fije dobie, vetëm marrim në thua dhe shajmë, sa e sa herë e kemi mallkuar atë kornizë, dreqi e marrtë, qysh s’e mori.
“T’i gëzojnë tash shtëpitë lakuriqe”, thotë ai, babi im, dhe mirë e ka, edhe sakatët i hedhin lakuriqë, e pse të jetë ndryshe me shtëpitë.
Nëpër hapje të tilla lakuriqe sheh brenda shtëpisë edhe kur brenda është terr. Mbetën ashtu qyqe e ne menduam se do të zhdukeshin vetvetiu; nëse do të na duhet ta shkulim ndonjë tullë – pse jo, e shkulim, por, sidoqoftë, do të shembet dhe në fund do të kemi paqe.
Përballë shtëpisë sime shembet kështu shtëpia e saj. Në atë vend, çështje kohe gjithsesi, do të mbetet ndonjë ngrehinë e kalbur tullash dhe balte, dhe unë nga dritarja ime më në fund do të mund të shoh fushën e bleruar mbrapa saj, plot kaçubesh të dendura. Besonim fort në atë shembje, seç i tundte era muret; ai pluhur që fluturon mund të ishte edhe hi, të përvëlon, e unë i mbyll fort sytë kur kaloj pranë asaj shtëpie, dreqi e marrtë.
Kush shtrihet në krevatin tim, aty mund ta dëgjojë ushtimën e trenit. Nëse shtrihesh në shpinë, rruazat bëhen hekurudha dhe zëri kumbon prapa tyre, zhduket diku mbrapa fushës, ndërsa shtëpia përballë ende nuk është shembur dhe ma pengon pamjen. Nëse ndalem te dera e dhomës, shoh qartë se ç’bëjnë ata të cilët janë vendosur në shtëpinë e saj. Më mjafton ajo pak dritë nga rruga për të parë gjithçka që bëjnë në atë dhomë të parë, ku dikur flinin prindërit e saj. Dhomën e saj mund ta shoh vetëm nëse i afrohem dritares sime: mirë që e kemi shkulur derën e po shkëlqen muri i hirtë, shiu s’po i ndahet. Buzë atij muri gjithmonë donte të flinte, gjithmonë më shtynte në skaj, donte që unë të bija, s’ka tjetër.
“Na i kanë sjellë ata që presin”, më thonë, “ata presin edhe kur kanë pushkë, presin se u pëlqen!” E ne, shpejt e shpejt në shtëpitë tona, i mbyllim portat, dridhemi thuajse na i kanë shkulur të gjitha dyert dhe dritaret, i kanë nxjerrë dhe shitur në treg, dhe tash era na e pret trupin bosh, aq shumë dridhemi ndërsa ua kemi frikën, edhe pse është verë kur shkoj të fle, sytë më lagen dhe për një kohë të gjatë rri shtrirë në djersë.
Na ka mbetur diçka në fyt, e nëpër vrimat e hapura lëkunden gratë, vetëm fytyrat e tyre të bardha e thyejnë zinë e territ. Ecin poshtë e lart nëpër dhomë, sa nuk i ngulfatin pëllëmbët nën krahë ndërsa i shtrëngojnë duart në gjoks: si vallë të presin me ato duar?
“Ato janë kuçkat e tyre”, më thonë, “ato i kanë puthur, e ata kanë prerë!”
Që nuk kanë mundur ta puthin dikë që ka ditur të shtijë me pushkë, për këtë ne nuk kemi faj.
Pasi në mes të oborrit digjet ajo që nuk kemi mundur të marrim nga ato shtëpi, e lëmë para dyerve të kuçkave. Kështu ua shkruaj edhe te porta, ende digjet zjarri të cilën do ta shkelë, ta shkelte së paku këmbëzbathur, kuçka e cila tash fle në shtëpinë e saj. Mami më ngre veshin dhe kur hyjmë në shtëpi më jep dajak derisa skuqet. Largohet nga unë, ashtu e hidhëruar, e tërbuar me ta, që nuk e kanë lënë shtëpinë veç të shembet.
Të sajët kanë shkuar, sepse kanë qenë ata që vjedhin. Përnjëherë u bë e ditur që vjedhin, por edhe të plaçkisin, të vrasin për mallin e huaj dhe ç’mund t’u bësh atyre, më mirë larg, e shtëpitë le të shemben. Nuk kisha se si të mos pajtohesha: por këta që vjedhin, kështu janë ata, më ka vjedhur edhe mua, diçka duhej të vidhte. Të gjitha ato sendet e mia që mendoja se kanë humbur kushedi se ku, duhet t’i ketë marrë ajo, s’ka kush tjetër dhe prandaj kanë hallakatur nëpër dollapët e tyre, nxirrnin sirtarë, hapnin çarçafë e jorganë, se mos bie diçka e jona, diçka duhet të kenë marrë, e nëse nuk gjenin asgjë (për çdo rast, duhet qenë të sigurtë), i çonin në shtëpi të gjitha gjërat e tyre, pëplaseshin komodinat nëpër pikat e katundit, se mos ka brenda tyre diçka e jona, i mbushim dhomat me orendi, rroba, i varëm perdet e tyre në dritare – gjithkund mund të përbirohet ajo që na kanë rrëmbyer, ku do të dalë vallë në dritë?
E atë që ajo ma mori mua, duhet ta ketë marrë me vete. Duhet të jetë kështu, se unë s’po gjej gjë prej gjëje. Hyj në shtëpi, i hap të gjitha sirtarët një nga një, hallakas të gjithë gjërat e tyre dhe asgjë e imja nuk bie prej tyre. Çkado që më ka vjedhur, nuk e kam unë, e nuk ka mundësi të ketë mbetur as në shtëpinë e saj. Atje tash po i hallakasin dhomat e saj, ato dy silueta grash në zi, askënd tash nuk po e puthin dhe askush këtu nuk pret më. As ato nuk është se e dinë ç’të bëjnë me veten, sillen e pështillen rreth dhomës dhe pastaj dorëzohen, e kur ndodh kjo, unë më nuk i shoh, flenë diku poshtë kornizës dhe a thua u kalon edhe atyre treni përfundi sikur mua? Kështu i kalonte asaj, ajo e dëgjoi e para, më përshkonte shpinën me gishta dhe thoshte:
“E dëgjon, këtu?”
E dëgjoj, nuk më zë tash gjumi nga kjo.
Ndalem në një skaj të dhomës, i shikoj derisa të fundosen, vallë a i merr gjumi? E di se nuk mund të më shohin, nëse ngulem në atë skutë. Kur drita është e ndezur në dhomën time, nuk shoh jashtë, por një hije lëviz diku në tavan, e ndjekur nga diçka krejt e zakontë dhe atëherë e di, ka lëvizur edhe ajo; shoh siluetën time në xham, në vend të sigurtë, në skutën ku ajo nuk mund të më shohë.
Kushedi se ç’dëgjojnë këto të dyja, kur shtrihen aty ku nuk ka më krevat. Plaka vjen të flejë më vonë dhe deri në atë çast e shoh vetëm atë, të bijën mbase. E shikoj se si lëviz para vrimës së hapur andej-këndej, heq nga vetja zinë copë-copë, dhe më pas më shkon mendja se duhet të jetë më e madhe se unë, shumë vjet duhet të ketë në ato lëvizje. E shikoj nga ajo skutë e dhomës se si i shtrëngon duart në gjoks, e fshin edhe atë era mbase, dhe ndërsa i afrohem dritares sime, ajo qëndron atje krejt e ngrirë dhe e ngurtë, s’ka perde pas së cilës do të fshihej, pas së cilës do të ngritej drejt meje, në maje të gishtave.
“Mbylli perdet, s’kanë pse të na shohin! Është dashur menjëherë t’ua gozhdojmë dritaret me dërrasa”, më thotë motra dhe e ngre perden, gati e thyen garnishën.
Kur ka dritë brenda, e shoh veten në dritare. E di se jashtë fryn era, në shtëpi futet ai acar nga i cili kutërbojnë muret dhe tkurret lëkura, shtrati është i akullt si dheu i zi, dhe zhvishem shpejt dhe i vë duart në gjoks, mbështillem me to sa mundem, sikur të mund të mbështilleshim brenda vetes dhe të ngroheshim ashtu. Kur nuk ka njeri, marr guxim ta hap perden me dorë dhe ja ku është ajo, në cep të dhomës e heq atë zinë e saj dhe fluturimthi e vesh këmishën e natës. Në atë çast, kur nuk ka asnjë rrobë në trup, është krejt e re; e gjithë ajo ashpërsi derdhet, është e re, vogëlueshe, për t’u mbështjellë në një batanije të ngrohtë.
Herën e parë kur e pashë lakuriq, dola vrap nga shtëpia. Era më nxori jashtë, si e pakokë dola në oborr dhe u mbylla në hangar, gjithandej vinte erë talle e bloze, gati të zihej fryma. U ngjita për atë dritare, vazhdonte të qëndronte aty në mes, dreqi e marrtë nuk është se mund të bëhej gjë tjetër pos ta përplasje xhamin me dorë. Gjaku rridhte rrëke, dora u shndërrua në top të kuq, mendova se do të merrte flakë sa shumë më digjte. Dhimbja e dorës s’ndalet, e trenat nxitojnë njëri pas tjetrit, m’i shpojnë veshët deri në agim.
“Ç’ke ti, kush ta mori hakun?” ma pastronte babi plagën dhe po të ngrente edhe pak do të ma kishte këputur dorën nga krahu.
Nuk prish punë.
Kur hyj në shtëpi, e fik dritën. Perdet i mbaj hapur, dimri po vjen, e përballë qëndrojnë të mbyllura perdet e trasha, do të vënë edhe dritare, e mua vazhdon të më kullojë gjaku nga varra nëse e shtrëngoj dorën; të mund ta shqyeja krejt pëllëmbën me thonj. Më nuk mund ta shoh, është bërë hije prapa xhamit dhe në ato çaste më vjen t’i hap të gjithat, ç’të bësh, le të futen brenda, le të na i marrin të gjitha, le t’i çojnë e t’i shesin, le të na dëbojnë, edhe kjo duhet të ndodhë.
Përkthim: Qerim Ondozi
Ena Katarina Haler
Ena Katarina Haler ka lindur në vitin 1996 në Osijek, Kroaci. Në vitin 2019 ka botuar romanin "Nadohvat", për të cilin mori çmimet "Ksaver Šandor Gjalski", për veprën më të mirë në prozë, si dhe çmimin "Josip i Ivan Kozarac", për librin e vitit. Aktualisht është duke përfunduar temën e saj të diplomës në Fakultetin e Arkitekturës në Zagreb. Punon si gazetare kulturore, shkruan kritikë letrare dhe ese.
Kontakt: enakatarina.haler@gmail.com
ažurirano: 14/02/23
