Никола Петровиќ
„Ти си мојот син“, рече. Се муртеше од напор додека претураше по сеќавањето, а потоа ме погледна во градите: „Мислев дека си мртов.“
Седевме на каменото ѕитче на тврдината свртени со грб кон реката, додека Калемегдан се полнеше со шетачи. Ги нишаше нозете над тлото како нервозно дете.
„Тоа е твојот втор син“, реков. „Жарко е мртов. Се сеќаваш на Жарко?“
Кимаше со главата, но не го менуваше изразот на лицето. Видов како окото брзо му полета настрана да ме види. Дали забележувам дека е збунет?
Влакната на косата му ги подигнуваше ветрецот што не можев да го почувствувам. Замислените слики што претходните ноќи лизгаа по таванот не можеа да ме подготват за ваква слабост. Облеката му беше неисполнета.
„Ако се одмори доволно, можеме понатаму“, рече, но се смееше само со усните.
Станав и му ја подадов раката. Отпрвин само гледаше низ неа и се обидуваше да се лизне од ѕитчето придржувајќи се со преостанатата рака, но потоа сепак ја префати мојата.
Одеше толку бавно што едвај успевав доволно долго да го задржам чевелот во воздух и да ги следам неговите чекори. Празниот ракав од кинеската јакна му беше закачен за џебот со безопасна. Наеднаш застана и се наведна кон мене за да ме запре со рамото.
„Загина“, рече. „Загина во војната.“
„Не, тато. Умре.“
Продолжи нога пред нога, со раката на грбот. Ги собираше веѓите и гледаше во далечината. Потоа запре и се сврте кон мене со целото тело. Ми ја стави раката на рамото и ме гледаше право в очи, како сега да сум доволно возрасен за да може да ме оптовари со вистината. „Го пронајдов во ров“, рече.
„Не, тато. Го најде во фотелјата. Беше во оувер.“
„Оувер.“
„Се предозирал со хероин. Се сеќаваш. Мораше да ја скршиш вратата.“
„Во локва крв“, продолжи.
„Во локва повраќаници и мочка“, реков. „Ти беше во локва крв, во ровот. Ти беше во војната, така ја изгуби раката. Ги спасуваше своите војници.“
„Гуштерите“, рече, „ги довлечкаа на половина обука.“
Се присетуваше, но полека. Не би имал трпение да морав често да минувам низ сето тоа.
Мајка ми пред крајот ги губеше нервите и не го поправаше за ништо. Се одѕиваше на сите имиња – и машки и женски. „Што би му значело сега да го исправам? И нему и мене?“ Ја слушав и цупкав со немирните нозе под канцелариската маса. Го оддалечував телефонот од увото, превртував со очите и се трудев да вметнам само понекое мхм меѓу нејзините реченици. Не можев да ја уверам дека Австријците не поднесуваат приватни повици во работно време. Особено ако се на странски јазик.
„Па кога ти би ни се јавил нам некогаш, тогаш и би можел да го бираш времето. (Мхм) Е, вчера татко ти беше многу смешен. Знаеш што ми рече? Дека ќе ме остави зашто сум стара. И јас го прашувам каде ќе најде помлада, а тој вели дека веќе ја нашол и дека се вика Лилјана. Замисли. И јас прво мислам дека ме зафркава во оној негов стил, но сфаќам дека е сериозен. И земам една моја фотографија од полицата, онаа од Макарска пред четириесет години. Знаеш која е? И ти ја сакаш. (Мхм) И го прашувам: ʼОваа ли е твојана Љиља?ʻ И тој се збуни. Ја гледа фотографијата и ме гледа мене и потоа продолжи да гледа низ телевизорот.“
Неколку години по тој телефонски разговор, татко ми талкал по населбата. Тетка Ната наишла на него на скалите пред Макси, којшто тој упорно го викаше Центропром. Ја кревал главата и го прашувал секого што ќе поминел: „Сте ја виделе ли мојата Љиља?“ Кога се вратиле во станот, го нашле телото на мајка ми во креветот.
Тетка Ната ми јави дека ескалирало. Почнал да зборува со предмети на тротоарот, со мачки по контејнери и со луѓе кои само тој ги гледа.
„Повеќе не е истиот човек“, рече.
„Не е истиот човек откако ја изгуби раката“, реков. „Татко ми никогаш не се врати од војната.“
Слушаше, но чув дека нестрпливо зема воздух и пред да завршам. „Сега е уште полошо. Само тоа сакав да ти го кажам. Мислам дека би требало да го сместиш некаде зашто не верувам дека може да се грижи за себе.“
И двајцата се стресовме од експлозијата на првиот плотун.
„Ден на државноста е“, реков. „Тоа е само почесна стрелба.“
„Да, знам“, рече, но и на останатите девет плотуни ја вовлекуваше главата меѓу рамената како желка.
„Таму ли е? Кај топовите?“
„Таму нѐ чекаат“, реков.
Во далечината пред нас, на Савската тераса на тврдината, забрзаните гардисти ги закачуваа топовите за камионите. Го забави чекорот.
„Знаеш, тато, кога се врати без рака, им реков на другарите дека си спасувал гуштери. Ме зафркаваа поради тоа. Сѐ додека некој од родителите не им објасни што значи тоа навистина. Јас го знаев само она што ти ми го кажа. Од нив морав да дознаам дека не мислеше на влекачи.“
Ги крена веѓите, но не ме погледна. „Влекачи?“
„Да, знам. Сега и мене ми е смешно. Но дотогаш ме зезаа. Го гаѓаа со камчиња секој гуштер што ќе го забележеа. Се сеќавам дека еднаш еден мал глупав гуштер се сончаше на ѕидот кај влезот и само блееше по првиот камен. Не се помрдна. Му викав да побегне и плескав со рацете додека сите се смееја, но вториот камен го симна од ѕидот. Кога го зедов в раце, почувствував како градите уште му пулсираат под меката кожа. Го однесов во тревата и одеднаш исчезна во некоја дупка.“
Премолчив дека зад него остана само опашот што се виткаше и преташе во прашината. Го одведов дома и го закопав во саксија на терасата. Премолчив дека секое утро проверував дали од опашот израснал некој нов гуштер.
Се насмеа со целото лице. „Си го спасил.“
„И ти си спасил еден.“
Очите повторно му светнаа. „Миланче. Ми се јавува на телефон понекогаш.“
„Знам, ми се јавува и мене кога не може да те добие тебе. Се загрижува.“
„И тој е некаде џенем.“
„Јас не сум џенем, тато.“
„Па, не си ни блиску.“
„И затоа мама дојде сама на венчавката? Тоа сакаш да ми го кажеш? Затоа што сум предалеку?“
Гледаше пред себе и молчеше во ôд. Топовите се смалуваа на заминување.
„Белки е сеедно каде сте, ако ви е убаво.“
Првпат го чув да зборува во множина.
„Убава ли е жена ти?“, праша.
„Лејла“, реков.
„Мајка ти беше убава жена.“
„Знам, тато.“
„Лејла“, реков уште еднаш додека Лејла му ја подаваше раката, па невешто ја повлече, ја подаде другата и се вцрви.
„Татко ми“, реков.
Ја задржа раката на Лејла и се насмеа. „Само кажи ми ако те мачи овој мојов. Уште можам да го воспитувам.“
Потоа се наведна кон клинците.
„А кои се овие мали ќутуци?“
Алма се криеше зад мајка ѝ со вообичаената срамежлива насмевка. Жарко ја зафрлаше главата додека се смееше. „Ќутуци!“, повторуваше.
„Ова е Алма, а овој малиов штрбавко е Жарко. Деца, ова ви е другиот дедо.“
„Јас сум татко на татко ви“, рече и ме фати за увото.
Жарко му го напипа ракавот. „А каде ти е раката?“
„Жарко! Тоа не е убаво!“, рече Лејла.
„Уф, колку добра приказна е тоа“, рече дедото и се спушти на едното колено без ничија помош.
Лејла и јас истовремено се тргнавме, а потоа се опуштивме и се поттурнувавме со рамената додека дедото раскажуваше мавтајќи со раката и ја пикаше во некои замислени дупки. Прстите во воздухот му се преобразуваа во нозе кои трчаат, се грчеа во канџи и се извиваа како змии, додека клинците гледаа со отворени усти и насмеани очи, слушаа и плескаа, потпрашуваа и врескаа. На глас ни пренесуваа, како да не сме сите заедно тука на тврдината, како дедо им еднаш одамна спасувал гуштери од дувлото на лавот.
„А тој лав бил многу гладен.“
„И потоа му барал некоја друга храна да не ги изеде гуштерите…“
„И немал што друго да му даде, и му ја дал раката.“
„А потоа лошиот лав ја изел и раката и гуштерите.“
„Само еден не изеде.“
„И каде ти е сега тој гуштер, дедо, може ли да го видиме? Што јаде? Спие ли со тебе во кревет? Ние имаме куче и се вика Макс. Мама и тато не му даваат да спие со нас во кревет.“
„Сега порасна и живее далеку, далеку – таму кај што има многу гуштери“, рече.
„А нема лавови?“
„Со лавовите никогаш не се знае. Тоа никој не може да го вети.“
„И ти сега немаш ни рака, ни гуштер?“
Татко ми ја отвори устата и ја држеше толку долго отворена што помислив дека никогаш повеќе нема да прозбори, а потоа брзо се снајде и како магионичар извлече нешто завиткано од џебот.
„Ама добив награда.“
„Што е тоа?“, праша Жарко и го разгледа одликувањето на дланката на дедо му.
„Тоа се вика Медал за храброст.“
„Медал? Како на Олимпијада?“
„Па. Оваа ја добиваш и кога ќе изгубиш.“
Додека подоцна таа вечер возев кон границата, го гледав Жарко во ретровизорот. Долго го плеткаше одликувањето низ рацете и го загледуваше под испрекинатите снопови светлина на автопатот сѐ додека не ги затвори очите и не заспа тивко.
„Мислиш дека му е ОК во домот?“, ме праша Лејла.
Реков: „Не знам.“ Реков: „Веројатно.“
Реков: „Барем нема да умре сам.“
„Кој ќе умре?“, праша штотуку разбудената Алма.
Се преправавме дека не сме ја чуле.
„Сонував лавови“, рече.
Утредента, додека ја чистевме внатрешноста на автомобилот од трошки, лепливи дамки и останати траги кои клинците секогаш ги оставаат зад себе, видов дека медалот на татко ми паднал под седиштето.
„Што си се скаменил?“, праша Алма.
Се наведна да види во што гледам. Ја испружи раката, а потоа ја повлече. „Сакаше ли…“
„Не знам што сакав“, реков. Останав долго во таа незгодна положба и гледав како сенките од јаворовите лисја на ветерот лизгаат преку одликувањето.
Превод: Иван Шопов
Никола Петровиќ
Никола Петровиќ е роден во Белград 1978 година. Проза и критички прикази објавува во периодиката, во зборници и на книжевни портали. Добитник е на наградата на Белградскиот фестивал на поезија и книги Тргни се! Поезија! 2019, за збирката раскази "Хартијата брзо гори" (Treći trg, 2019).
Контакт: nikolinmail@gmail.com
Goodreads авторска страна: https://www.goodreads.com/author/show/4844539.Nikola_Petrovic
ažurirano: 04/02/20
