Бојан Кривокапиќ
Како што се приближува вечерта, јас се упатувам кон плажата. Во тежок темносив капут, со црна ешарпа и црвена капа, со големи чекори одам до реката, која како во секој миг да ќе се прелее. Ако се случи тоа, ќе мораме да живееме во чамци, што можеби и не би било толку лошо; тие чамци секако би ни внеле во животот некоја сосем нова динамика. Замислувам таков живот и тоа ме весели.
Големата плажа е моето место.
Зборовите на химната сѐ почесто ме разжалостуваат. Особено делот во којшто се спомнуваат моите реки, Сава и Драва, првата, крај која во детството јадевме фиш-паприкаш, и втората, во која луѓето една есен, потресени од смртта на познатиот пејач, фрлаа цвеќиња. Мене смртта на тој пејач не ме помрдна од темелите, иако неговата најпозната песна ја знаев, а ја знаеше и мајка ми, дури и често си ја потпевнуваше. Откако престана да ја бојадисува косата, мајка ми престана да ја пее песната. Би сакала во химните да не се спомнуваат топлички и нежни места, зашто химните не знаат што да прават со таквите места.
Кога ќе дојдам до плажата, го забавувам чекорот и помислувам на мајка си, која веќе со години се буди и лежи во еден мал дом за стари. Додека сѐ уште имавме за што да разговараме, ми кажуваше дека има едно тетратче во кое запишува кога кој од нејзините состанари умрел. Евиденцијата ја води прецизно, по недели. Еднаш ми рече дека најмногу ѝ е страв од вториот и осмиот месец, зашто тогаш смртта се осилува, па собите во домот се разретчуваат. Само да не умрам во тие месеци, повторуваше до недоглед. Јас на тоа нежно се насмевнував не одговарајќи ѝ ништо. Сега веќе со години таа го нема специјалното тетратче за попис на оние што си отишле. Сега веќе со години мајка ми гледа низ прозорецот од својата соба и повторува: Те-са-кав! Те-са-кав! Или: Ре-ка-пол-на-лу-ѓе! Ре-ка-пол-на-лу-ѓе! Докторот вели дека во таа доба тоа е нормално, тоа повторување, и дека името му е ехолалија. Сакав да го прашам што е нормално во тоа мајка ми гласно да повторува неколку исти реченици од ден на ден, и што воопшто му значи тоа, и дека тој како доктор би морал да припази малку на тоа што го зборува, особено со зборот нормално. Но, појавата на докторот е толку угоена и тромава, што немав сила ниту волја да заустам, а камоли да му објаснувам што и зошто така мислам. Вашата мајка е како дете, рече додека излегував од ординацијата. Не е, таа има деведесет години, реков и ја затворив вратата.
Мајка ми има деведесет години, нејзиното тело е ковчесто и суво, кожата бледа, речиси проѕирна, а низ главата ѝ прелетуваат птици. Понекогаш ќе прелета и голема црна врана. Тогаш зениците ѝ се шират, ѝ се шират и дланките, во тие мигови мајка ми ќе кажеше сѐ што ѝ лежи на душа, ќе кажеше големи вистини и некои малку помали, сѐ ќе ми раскажеше, сѐ што знае и што би морала и јас да го знам, ќе ги поделеше со мене своите тајни – ама наместо сето тоа, таа почнуваше да вика: Ре-ка-пол-на-лу-ѓе! Ре-ка-пол-на-лу-ѓе! Некогаш ѝ се придружувам, па двете викаме на цел глас додека не дојде сестрата, нѐ прострелува со поглед, па замолчуваме.
Како девојче, мајка ми видела трупови како пловат по реката. Човечките тела пловеле низводно, некои побавно, некои побрзо, а некои ќе се закачеле за стеблата или за гранките. Еднаш едвај се воздржала да не земе голем стап и да поттурне едно тело што запнало. Тоа тело било свртено со лицето кон реката, што можеби е добро, затоа што ако го видела, тоа сигурно би ја прогонувало, сигурно тоа лице до крајот на животот не би ѝ дало мир. Вака, го видела само тилот. Не знам дали тоа беше маж или жена, ниту колку години можеше да има, вели мајка ми едно лето покрај реката, со години откако завршила војната.
Кога бев девојче, ми црташе птички. Никогаш не ја прашав што птички се тоа, како се викаат. Сите беа мали и шарени. Јас ги прецртував, брзо и без задлабочување во деталите, па потоа ги лепевме по собата и кујната. Кога ќе помислам на детството, ми текнува на мајка ми и на себе меѓу сите тие птички. Можеби единственото нешто поради кое жалам што немам ќерка е токму тоа – да ѝ ја цртам таа шарена радост. Цртежите од детството ги зачував. Некогаш ја отворам големата кутија, па ги прелистувам. Ги пуштам да се разлетаат. Некогаш во собата ќе чујам чрчор.
Додека стојам покрај реката, ги пуштам тешките мисли да си одат. Мижам и ги испраќам една по една. Некогаш на лицето ќе сетам солзи, како онаа зима кога стоев покрај езерото Ванси, а солзите никако да замрзнат. Таа зима сѐ беше добро, го повторувавме тоа. Јас бев на север, мајка ми беше на југ, реките по кои пловеле човечки тела беа далеку од нас. Некои тела пловеле побргу, некои побавно. Некои и денес се во тие реки. Чекаат некој да земе стап и да им помогне. Таа зима така се договоривме – јас ќе отидам на една страна, таа на друга, и сѐ ќе биде добро. Ќе бидеме пак заедно кога сѐ ќе помине.
Една зима се претвори во три. Моите три потоа трикратно се зголемија. Мајка ми во меѓувреме се врати, зашто сѐ помина. Јас продолжив да стојам крај езерото Ванси и леев солзи. Гризењето на совеста почна да ми се разлева по утробата. Животот ми се претвори во зима. Одлучив да се вратам.
Кога се вратив, не минаа ни три години, а мајка ми мораше во дом. Птичките во нејзината глава на секое се разлетуваа. Таму ќе добијат подобра грижа, ми велеа и јас не се спротивставував.
Ако се прелее рекава, таа со себе ќе ги однесе сите наши животи. Ја замислувам како полека влегува во куќите, некои ѝ се спротивставуваат, замандалени, некои веднаш ѝ ги отвораат вратите и прозорците. Реката ги зема покуќнината и луѓето, ги симнува сликите од ѕидовите, ги отвора фиоките од кои испливуваат стари документи, избледеното мастило се претопува со водата. Од ѕидовите отпаѓаат слоеви, тапети и парчиња малтер пловат натаму. Ѕидовите остануваат соголени, од нив прозборуваат приказни. Некои куќи тивко зацвилуваат.
По реката ќе допловат и оние трупови, кои веќе не се трупови, тоа се сега химери. Ќе изнурнат и ќе затанцуваат над водата. Нивните фигури ќе се наѕираат во измаглината. Некои ќе ги препознаам, некои ќе ме препознаат. Некои лица ќе ја бараат мајка ми. Една со свилена ешарпа ќе тргне кон неа. Низ градот ќе се разлева нејзиниот истраен шепот: Дој-ди, Дој-ди, Дој-ди. Ама мајка ми нема да дојде, таа ќе лебди над реката, смирена и насмеана. Нејзините птички ќе ја носат во клуновите, мајка ми – пајажината. Нејзината побелена коса ќе се заплетка во врбите во цут, нејзините очи ќе понираат во длабочината на реката, таа ќе си потпевнува: Те-са-кав, Те-са-кав.
На дното од реката ќе си ги види родителите, половина столетие помлади од неа. Тие ќе ѝ ги подаваат рацете, ама таа нема да им појде во прегратка. Знае сѐ за нивниот логорски живот, целиот нејзин живот бил само тоа: логор во којшто тие скончале, годишници, споменици. Овој пат таа ќе ги остави нив.
Малку потаму ќе го здогледа и него. Густиот зимски ден, мирисот на неговата униформа, грубите дланки. Ја барал ќерка ѝ. Каде е таа?!, викал. Мајка ми молчела. Па легнал на неа и ѝ ги раширил нозете. Ги гледала неговите бисерно сини очи.
Денови подоцна мајка ми само ќе молчи. Години подоцна ќе црта птички и повремено ќе се загледува во ништо. Кога ќе го здогледа неговото тело, мајка ми ќе земе голема гранка и ќе го турне, нека оди.
Често кога ѝ идам во посета, во дворот на домот гледам комбе. Знам дека во него има ковчег. И мајка ми удобно ќе се смести во еден таков. Не ѝ се спротивставувам на таквата мисла. Тој ден низ моите бледи образи ќе течат некои тромави солзи, а хорот на нејзините состанари ќе пее: Сите птички од гората, сите птички од гората…
Денес ќе ја прашам во кој месец сака да си замине.
Превод: Ѓоко Здравески
Бојан Кривокапиќ
Бојан Кривокапиќ (1985) ги објавил: "Трчај Лилит, запнуваат демоните", (Trči Lilit, zapinju demoni, кратки раскази), "Бубашвабиниот лет" (Žoharov let, поезија), "Пролетта за пат се готви" (Proleće se na put sprema, роман) и "Момчешко гнездо" (Gnezdo dečaka, поезија). Повеќепати е наградуван за книжевното творештво. За романот "Пролетта за пат се готви" во 2018 година ја добива наградата „Мирко Ковач“ за најдобро дело од млад автор во Србија, Босна и Херцеговина, Хрватска и Црна Гора. Книжевните текстови му се преведени на италијански, германски, унгарски, албански и англиски јазик. Води работилници за креативно пишување. Живее во Нови Сад и повремено во Дубровник.
Контакт: bojankrivokapic.com
ažurirano: 29/09/21
