Сања Радуловиќ
Бањата е место каде можам гласно да плачам. Таму шуштењето на водата од тушот доминира и го голта моето јачење. Се сеќавам на мајчините зборови: „Немој да плачеш! Биди силна!“ Тие зборови во моето сфаќање ја изедначија слабоста со солзите и живеев во некој вид премолчена идентификација сѐ додека не станав доволно возрасна да научам дека солзите се лековити. Оттогаш не ги голтам, но кога ги пуштам на слобода и понатаму ја користам бањата и тушот. Тоа е мојот простор за солзи, како што небото е простор за пуштање на змејови од хартија.
Погледот на часовникот ме потсетува дека од ритуалите на листата за чекање стои кафето, а дека имам дваесетина минути расположливо време. Додека чекам водата да зоврие, ја местам косата, проверувам дали се затворени прозорците, дали сум ги исклучила сите апарати, вклучувајќи ја и пеглата, кралицата на „не знам дали ги исклучив“ апаратите. Некаде прочитав духовита досетка за тоа дека жените знаат што сте правеле пред три години на денешен ден во петнаесет часот и триесет минути, но не знаат дали утрото ја исклучиле пеглата. Мене тоа редовно ми се случува. Секогаш знам дали сум ја заклучила куќата, иако не знам зошто секогаш со себе го носам клучот од куќата која одамна е срушена и на чии траги е изградена деловна зграда. Би ѝ се восхитувала да не ми излегуваше секогаш сеќавањето на нашата куќа кога ќе врвев покрај неа. Пред куќата зеленило, мал парк. Зимзелени дрвја и рози посадени во круг. Една вишна која никогаш не раѓаше добро, а и оние неколку плодови кои ќе ни ги даруваше, беа горчливи и ситни. Пред куќата – поплочен двор, идеален за возење велосипед, но идеално не постои, а во случајот на велосипедот, за доказ на таа теорија, се погрижи мајка ми. Нема возење велосипед, можеме да паднеме, да ја скршиме главата и да ја скршиме ногата и којзнае што сѐ може да ни се случи… Мајка ко мајка, се обидува да предупреди на сите неволји, но леле! Животот не би бил живот и не би го носел орденот на тежината, ако не ни носи скршени нозе и раце, скршени илузии и скршена душа, но тоа доаѓа подоцна, кога растеме или барем кога зачекоруваме во предворјето на растењето…
Пред куќата ја гледам црно-белата мачка која одамна свири на харфа со ангелите и, ако тоа горе е барем малку блиско на земските закони, сигурно малку ѝ недостасува до пензија, а ја гледам мала и недоволно внимателна, како лежи на патот и не дава знаци на ветување дека некогаш повторно ќе ги нахрани своите мачиња, кои предвреме ги напушти, и го слушам сопствениот глас, ѝ велам на баба да оди да види дали мачката е жива. А знам дека не е, знае и баба, иако оди да го провери очигледното. Оттогаш спасувам мачки; кон црно-белите имам посебна наклонетост.
Како од олку слики можам да го чујам шуштењето на водата која е на пат да испари и да стане уште едно неуспешно кафе чии звуци ме потсетуваат на отворен туш, па повторно ми доаѓаат солзи? Како да им објаснам на солзите дека тоа не е она шуштење на водата кога тие смеат да излезат надвор? Како од олку слики можам да ја видам деловната зграда? Ми доаѓа на таа голема сјајна зграда да ѝ објаснам дека во нејзините чевли живее еден голем свет, заклучен еден октомвриски ден, една доцна, многу плодна есен кога вишната беше послатка од обично, а сливите никогаш поголеми, никогаш посочни, никогаш посини. Како да му објаснам на сеќавањето дека е време да престанеме со тоа? Му ја ветив „Номад на штикли“ и готово е со тоа, ќе запишам сѐ, ќе ја пренесам содржината на своето сеќавање на хартија, и хартијата ќе биде сопственик на моето минато. Засекогаш ќе добие живот во сегашноста. За да исполнам дел од својот договор, на патот до работа, во градскиот автобус со двоцифрен број, запишувам:
„Мајка ми не беше дома цел ден. Невообичаено за неа. Среќа што е мирен ден, пукање не се слуша дури ни во далечина. Да не е така, би била ужасно загрижена. Вака сум само зачудена. Се врати приквечер. Првпат по долго време на нејзиното лице видов искра, некаква светлина во зачеток. Ми беше драго поради тоа. Но веќе следниот миг радоста ми ја поматија нејзините зборови дека утре ќе тргнеме рано наутро, уште в зори, дека многу ќе пешачиме и добро да размислам што ќе понесам од работите, зашто ваму повеќе нема да се вратиме. Војната не стишува. Зимата тропа на врата. Имаше неколку рационални реченици со кои мајка ми се обиде да ја ублажи мојата очигледна тага. Што може да собере на слабите детски плеќи? Многу повеќе одошто детето претпоставува. Одлучив да го понесам албумот со слики, плишаните играчки и малку облека. Се чини дека тоа беа моите скапоцености, зашто живите суштества не можевме да ги понесеме. Кучето мораше да остане. Кучето, обично по верноста, по бојата, по расата. Необично по тоа што беше херој кој не нѐ напушти иако стравот и несреќата можеше да ги почувствува пред нас. За него најмалку размислував, во мојата детска глава немаше толку место за тага. Сѐ беше пополнето, и листата на чекање од неколку децении беше пополнета. Кучето дојде на ред дури неодамна, кога одлучив да ја напишам „Номад“. Поради безбедноста, не смеев никому да кажам за нашето заминување. Стануваше збор за илегално преминување на границата преку делумно деактивирано минско поле, за обична потреба да се спаси голиот и единствен живот. Бевме без дрва на прагот на зимата, без идеја каде се наоѓа татко ми, дали е жив и ако е, како ќе се врати дома кога до нас може да се дојде единствено по воздушна линија, а тој не е птица. Барем да беше, тогаш и ние, неговите потомци, би биле барем полуптици, а можеби со едно крило би успеале повеќе отколку со две нозе. Можеби би можеле да одлетаме и да донесеме малку дрва за огрев, малку по малку, цепеница по цепеница, белки би собрале доволно до зимата. Онака како што птиците прават гнездо, гранче по гранче. Мојата љубов кон птиците доаѓа и од мојата човечка немоќ. Да сум птица, можеби би можела да набавам и малку храна, овде повеќе немаше храна. Залихите се трошеа, сѐ поретко стигнуваа авионите кои над фудбалскиот стадион спуштаа пакети со хуманитарна помош. Пакетите стигнуваа главно ноќе, обележани со флуоресцентен предмет налик на пловка. По неколку дена ‘пловката’ ќе престанеше да свети во мракот и тогаш најчесто е користен како приврзок. Којзнае кога е на ред следното спуштање пакети? Кој ќе ни го јави тоа и како ќе стигнеме дотаму? Морав да молам. Мајка ми беше во правo. Ја сфатив сериозно, не ни можев поинаку. А истовремено болката и жалта за најдобрата пријателка ми ги притискаа градите. Ќе отидам без поздрав, без објаснување?! Дали ќе ме разбере? Дали дојде по своето онаа ламја на предавството која ги голта добрите односи за која зборуваа возрасните? Како ќе си отидам туку-така? Што е животот без оние кои ги сакаш? Знаев дека таа ќе дојде и наредното утро, како и секое пред тоа, дека ќе донесе мелен јачмен во чашка и дека ќе се надева дека ќе го пиеме заедно. Беше тоа успешна замена за кафе, во ритуална смисла, за вкусот одамна никој не се грижеше.
Доцна навечер кога мајка ми, брат ми и баба ми заспаа, на пламенот од кандилото ѝ напишав писмо на чија содржина, за жал, не можам да се сетам. Многу години потоа дознав дека содржината на писмото ја читале на една радио-станица и дека сите плачеле. Како писмото стигнало таму, никогаш не дознав. Знам дека прво го нашла личноста за која е наменето. Не си заминав без поздрав. Никого не предадов! За мене, која допрва тргнав на патот на животот со голем репертоар сѐ уште неотпакувани различни видови предавства, тоа беше утеха, колку и да е мала. Појдовме во миговите кога денот и ноќта живописно флертуваат. Од навика или којзнае зошто ја заклучив куќата, а клучот го ставив во џеб. Одевме пеш, потоа со трактор. Се сеќавам на луѓето, нивните лица, жените имаа врзани шамии околу главите, и се гледавме само површно, а истовремено и длабоко. По тракторите повторно уследи пешачење, овојпат по патека широка околу еден метар. Секаде наоколу имаше мини. Одевме во колони, едни по други и молчевме. Ми беа тешки плишаните играчки и размислував дали да ги фрлам. Сепак, не ги фрлив. Како да одлучам која да ја фрлам? Сите беа спомени. Да се фрлат спомените во тој миг беше непростлив грев. Не знаев дека спомените тој гест толку верно ќе ми го задржат и дека тие мене никогаш нема да ме исфрлат од својот скут. Го издржав товарот на детскиот свет, не насетувајќи дека тоа е генерална проба за сите товари на возрасната доба. Кога стигнавме, еден од војниците ми даде чоколадо. Му се насмевнав. Не знаев на која војска припаѓа. Никогаш не ни дознав. Години потоа се чудев зошто луѓето на заедничките фотографии на војниците и децата гледаат пропаганден кич. Во мојот свет таа глетка имаше поинаква боја, боја на црвени вишни, ситни и горчливи, но живи.“
Плоштад „Славија“ – ме сепна говорниот апарат и го означи почетокот на враќањето во реалноста. Го спакував пенкалото и тетратката во големата торба и станав. Пред мене стоеше мноштво од големи и сјајни деловни згради. Го свртев погледот на другата страна. Пеглата? Ја исклучив ли пеглата?
А ринглата? Куќата ја заклучив.
Превод: Иван Шопов
Сања Радуловиќ
е родена на 19 декември 1975 г., во Тешањ (Босна и Херцеговина). Објавила две збирки поезија: „Трепетот на крилјата на мајката птица“ (Lepet krila majke ptice, 2015), „ Прстофат глуварче“ (Prstohvat maslačka, 2017). Застапена е во повеќе од 60 зборници и збирки поезија и проза објавени во Србија, Хрватска, Босна и Херцеговина и Бугарија. Песните ѝ се преведувани на бугарски и италијански јазик и наградувани на регионални и интернационални конкурси во Италија. Нејзиниот расказ „Номад на штикли“ (Nomad na štiklama) 2016 година ја освоил првата награда на регионалниот конкурс на списанието „Авлија“ (Avlija) од Рожаје за најдобар расказ. Живее во Добој (Босна и Херцеговина).
Контакт: sanjara75@gmail.com, https://www.facebook.com/sanjamillion
ažurirano: 31/01/20
