Imer Topanica
Britma. Krisma automatikësh. Lutje që shponin qiellin.
E shkreta grue. Gabimi i jetës iu duk që la burrin me iu bashkue luftës e që vetë erdhi me u strehue me të dy fëmijët në gjini. Ku i kish pasë mendtë? Kah me ia mbajtë tash që të tanë po iknin nga sytë kambët? Kahmos që t’ia mësyje, brofte nga nji tjetër gjuhë flake, nga nji tjetër shtëllungë tymi. Shpitë po shafiteshin nën zjarrme, po baheshin shkrumb e hi.
U struk në konakun e familjes së Merjemes, në kasollen e ulët, mbulue prej rrasash guri mbi llamarina. Carrokëve iu përmblodh e u tha:
-Meni! Asnji za mos me ndie!
Bashkë me të zojën e shpisë që e strehoi, nëpërmjet nji dritareje të ngushtë shprese që mbrohej prej nji kopshti fidanesh, i shikuen pa bëzajtë, ndërsa ata e zbraznin katundin prej gjindjes dhe shpive ua vinin flakën.
Erë e randë tymi ishte hapërda ajrisë. E qiellit nuk i shihej ma as edhe nji trohë fytyre. Ata, të bamë tapë e të droguem, po këndonin, tanë tue u çjerrë, kangë çetnike.
-Mooos, o i lumi Zot! Tash kanë me na gjetë! – Merjemja tmerrohej.
Por ata tashma kishin nisë me e festue spastrimin edhe të nji katundi. Dy grave të ngujueme në kasolle u ngrihej gjaku dhe brofnin në kambë, sa njena sa tjetra, tue i picërrue sytë nëpërmjet dritares së vockël. Shihnin drejt shtallës së plangut, ku ata tanë mbramjen therën berra për zdërhalljen e tyne.
Dikur, kur mesnata u avit e vendosën ata me u tërheqë nëpër strofullat e tyne, shkretina e katundit ish lëshue në dorë të nji nate të përgjakun. Mbas gjithë asaj gjame s’kishin mbetë, veçse votrat prej zjarrmi, që sogjetonin pothuej të vetmueme në vendin e shkretuem.
Të dyja i panë me sytë e vet kur veç lopën e lanë të ngujueme mbrenda shtallës, e viçin e shkretë ia lidhën jashtë. Derën e shtallës e mbyllën e ikën tue këndue për nji botë pa shqiptarë për komshij. Mish me pre nuk u duhej ma, por s’asht se kot i ndanë viç e lopë. I lanë me e pëllitë gjamën për katundin e paqenë.
Orë ma vonë, kur do-do zjarrme ishin shuejtë, pëllitjet e trishta ende po e çanin ajrin e randuem. Ajo, tek ndiente dy të shkretat kafshë ta pëllitnin dhimbën, mandej tutën njana, tmerrimin tjetri, bante me u çue e me shkue te shtalla, me hapë njatë portë e me i ba risht së bashku lopë e viç. Por Merjemja e tërhiqte për krahu tue i thanë:
– A ke luejtë mori? Mos po don me na qitë?
Ia kujtonte se për me u ba me ikanakët e mbijetuem në mal, përveçse duhej ça rrethimi, duhej gjetë nji çare edhe për cullët e kapitun. I dha kurajë tue i thanë se pa ague mirëfilli, e sapo të kishin mbledhë ushqime të mjaftueshme për të tanë, bashkë me forcën dhe copat e duhuna të guximit, do të niseshin drejt malit.
Të këputuna, ma në fund, mbasi terri ua kish randue mirë qepallat, ranë me fjetë. Të vegjlit tashma po notonin andrrave, me gjasë jo aq të frikshme, prejse krismat u patën largue e rrallue, e mandej shuejtë krejt ma. Ajo u shtri në dyshekun e brejtun dhambësh kohe, që mezi ia mbante dy fëmijët e vet. S’kish me ç’të mbulohej, veç tmerrit, që e bante me u dridhë në palcë. Ç’kish me sjellë e nesërmja, nji Zot e dinte veç.
Mbi tmerrin e dridhjet e kasollës ma në fund ra qetia. Ma të largëta tashma ngjanin vajtimet e dy kafshëve. Muuu. Muu. Ashtu tue i ndigjue, dikur u zhyt në gjumë. Por, i hynë n’andërr pëllitjet e iu kthyen në fjalë kuje.
Muuu,
muu
mu
mu, oj nanë,
Çka duen me muu?
Muuu,
m’u shoftë drita
mor bir mu,
që s’po muj me t’ndihmuu.
Ti t’u gjëmu,
Unë ba m’u smuuu.
Muuu,
lum nana
gjegjmu mu:
a m’u ngja muuu,
apo duen
me m’dërrmu,
copë me më ba,
me pa lesh
m’u la në muu?
Muuu,
mor bir,
Tjetër s’du,
mu le të sulen
me m’thërrmu.
Pa ty mu,
jetë që të kam,
jeta mu
qysh me m’u motnu?
Muuu!
Mu më merrni!
Mu më preni!
Muuu!
M’u lut nanë,
Lutmu për mu
Oh, lum nana
N’mujsh me m’pshtu
mu,
muu…
muuuuu…
muu…
**
Sikur ndigjoi trokun e viçit që vraponte e sillej rreth shtallës. Tevona e gjeti të strukun në nji cep mbrapa saj. E vështroi se si me sytë e lëbyrët po e shihte tanë trishtim. Prandaj i buzëqeshi. Ai uli kryet e nisi ngadalë me iu avitë. Edhe kjo deshi, por kur bani me qitë hap, vërejti, për habinë e vet të madhe, se nuk po mund të shkulej vendit. Kambët i ishin ngulitë në tokë. Nuk dreshti, nga meraku se e trazonte viçin. Zgjati krahun e me dy gishta, viçit që u avit ia mikloi turinin. Çuditnisht, ai nisi me iu kthye në hundë njerëzore. Viçi po shndërrohej në…
U përmend. Kuptoi se trupi po i lahej në djersë dhe njohu fytyrën që po e prekte. Ishte e Merjemes.
-Çohu! Duhesh me shkue me i mbledhë votë e pulave, sa s’ka le dielli se mandej rrezik na sheh kush.
Kaluen bukur do t’imta kohe, para se të këndellej. Mandej pyeti:
-E ti… ti ku po shkon?
-Unë po shkoj p’e mjeli lopën.
-Lopën? A… a të shkoj unë? Çare nuk kam pa i ba bashkë me viç. Edhe n’andërr më kanë dalë.
-Mos po të del shum punë? Le, po shkoj unë për vo, e ju çojmë veç vo në mal.
-Po tamlin edhe fëmija po ma lypin.
-Çohu pra, hajde sa s’u zdrit t’i kryejmë qeto punë.
U ngritën dhe u veshën. Mori kovën e tamblit. Zoja e shpisë ia dha nji palë rroba nga të vetat dhe tashma edhe ajo ngjante grue ashkalie. Iu duk se kësisoj u trimnue ma fort me dalë.
**
I dha trupit me e kapërcye gardhin. Shi atëherë plepi përbri shtallës volli nji kor krrokamash e plot përplasje flatrash të zeza. Shtangu. Zemra i rrahu fort. Shpendët ndjellakeqë thyen qafën nëpër gjysmerrësinën që mrizonte poshtë malit ogurzi fill mbrapa rendit të kasollave që në te mbështetnin shpinat.
Bani do hapa dhe u ndal me përgjue prap. Si drenushë, me kujdes tash vërente çdo lëvizje, çdo pipëtimë. Picërroi sytë dhe nëpër perdet e mugëtinës i dalloi shpitë që po zhbaheshin. Dritare e dyer shpish të djeguna, si gavra kafkash që priste se do t’i thoshin ndonji gja të mnershme, shfaqeshin herë mbas here ndërmjet trajtave të mjegullës. U rrënqeth. Kujtoi andrrën. U mendue prap nji çast, të kthehej a jo. Për çudi, e dëshiroi lutjen e Merjemes me e ndihmue me vendosë. Ktheu kryet dhe shikoi mos po e shihte kund, po përtej gardhit gjithçka qe zhytë në atë tymnajën gri, ku ma nuk po merrej vesh a po vinte mëngjesi apo po kthehej sërish nata.
Mori zemër. Kujtoi fëmijët e vet që i la të kredhun në gjumë. Bash njatëherë u ndie qartë pëllitja e lopës prej mbrenda në shtallë. „Zot i madh…“, pëshpëriti me vete lutjen dhe urdhnoi kambët me ecë.
Dera e vjetër e shtallës, shtembnue prej stinësh të nxehta, e shpërla prej të ftohtash, u shfaq fill përpara. Zemra i rrahu fort. Çoi shulin dhe e çeli. Cijatja e derës e ftoi në barkun e territ me erë bajgash. Iu deshtën do sekonda me i mësue sytë në atë errësinë.
Diçka lëvizi. Lopa? Nuk iu duk si lopë. O Zot, dy burra të mëdhaj u turrën dhe e kapën. Klithma iu mbyt në grykë. Kovja i ra duersh. S’dinte as ç’po ngjante. U mpak së tutësh. Ata e tërhoqën zvarrë për tokë. Njani, mjekrosh, i zeshkët e qull në djersë, që pështyu nji duç cigareje, e kapi për flokësh dhe e shkundi. Pëllamba e dorës nisi me e shkopsitë tue ia shkulë këmishën përdhunshëm. Ajo, sa mori nji frymë, provoi me i ba ballë. Ai e kapi për fyti dhe ia shtrëngoi. Sa s’ia mori frymën krejt, e lëshoi:
-Kurva shqiptare!
Ia përplasi kryet përtokë, e u shkri në të qeshun histerike.
Tjetri, me nji uniformë të çrregullt, i rruem, e me nji palë sy si të vdekun, po ia tërhiqte fundin poshtë kambësh. Mbrapa tij, varë me krye teposhtë, trupi i therun i viçit. E pa, sepse feksi drita dhe depërtoi ndërmjet plasash të shtallës për me shkëlqye mbi nji thikë kasapësh të ngulun në kofshën e kafshës. E tmerrueme prej pamjes së burrit që kish sipër, prej duhmës së rakisë, kutërbimit të djersëve të tij, bani prap me i shpëtue kthetrash, por prap, qe krejt e pamundshme. Si dem i fortë ishte. Kur në dorë ia dalloi gjashtë gishta, se pse iu duk që i kujtuen diçka. Ndjeu thonjtë e pistë t’i nguleshin në mishin e bardhë të të dyja llanëve që ia mbante fort me nji dorë mos me u përpëlitë.
-Hajde kurvo, daj! – i çirrej ndërsa me tjetrën dorë zbërthente rrypin e vet.
Tjetri ishte tërheqë dhe po i fliste këtij prej sipër. Ajo nuk kuptoi ç’po thoshte. Gjuhën e shquejti ama: fliste rusisht.
Klithi sa mundi prej dhimbjes së fortë të depërtimit. Ndjeu nëpër gjoks lagështinë e djersës së huej t’i ngjitej si lëmashk moçali. Njana putër ia shtypi kryet sa ia ngjeshi për bajgat mbi kashtë. Ndërmjet gjashtë gishtave të pëllambës së bishës, e vështronte fytyrën e frikshme të dhunuesit, që po çartej në kënaqësinë e vet. Qartë ia dalloi sytë e përgjakun. Sy dreqi. Ndjeu frikën t’i degëzohej si kunorë peme nëpër lëkurë. Gjithçka iu err.
Mbasi u shfry i pari, thirri tjetrin. Po kjo, sa çoi pak kryet, mendja e saj prap tue dashtë me ikë, volli mbi gjoks gjithë ç’kish pasë në lukth. Tjetri u pështiros. I inatosun, e goditi fort në bark sa ajo nuk diti ma gja. Iu err prap.
**
U këndell. Pak hapa ma larg i pa në kambë të dy dreqnit. I zeshkëti kishte veshë uniformë të zezë, e tjetri, rusi, që ishte veç në pantallona, mbante dy rrathë me fishekë rreth trupit, bashkë me nji kryq të madh në qafë. Thithnin cigare, ndërsa komunikonin me dikë nëpërmjet toki-vokit. E diktuen se u kthjell.
-Shpejt, po vonoheni! – ndihej nga pajisja zani i përtejmë.
Këta sikur lypnin leje, por zani bahej ma i ashpër. Ishte me gjasë çështje urgjente. Kaq ia doli të kuptonte. U ngritën, veshën xhaketa, morën armët dhe kur po dilnin, njani u kujtue për te. Erdhi e goditi me nji shkelm tjetër në bark. Ajo s’arriti me nxjerrë as za.
-Këtu prit, se menjiherë po kthehemi! – i foli rusisht, po ajo nuk ia mori vesh.
-Pashë atë Zot, fëmija po më presin! – shqip i luti.
-Kqurum, fëmijë ke me pasë edhe me ne. Ha-ha-ha! A nuk e sheh? – u tall në gjuhën e vet i zeshkëti që ia kuptoi përgjërimin.
Bash atëherë toki-voki u çor sërishmi, sa mos me u lanë kohë me e mendue edhe ndonji dreqni të re. Dolën. Ajo u çue, mblodhi rreckat dhe u vesh qysh mundi. Preu shpejt e mori dopak copa mishi të viçit të ngratë, mblodhi copat e dhimbjes vetjake dhe doli pak kohë mbas atyne.
Krisma armësh e granatime çanin herë mbas here qiellin. Tymi përzihej me retë. Mallkimi me lutjet. Era e shkrumbit ia vështirësonte frymëmarrjen e dhimbja që i vinte nga thellësia e barkut i shpërhapej nëpër tanë trupin, i cili i kutërbonte aq randshëm, sa nisi me e pasë veten mëni. E kërrusun prej dhimbjesh, mezi ia doli me u afrue te gardhi. E kapërceu me mund të madh. Prej larg ndiu nji za.
-Ndal kurvoooo! – po i bërtiste i zeshkëti.
Po ajo nuk u ndal. Rrufeshëm ia përshkruejti trunin mendimi për fëmijët. Prandaj mblodhi forcat e iku vrap në zabelin e afërm.
Mbas gjysmë ore veç, tue u avitë tanë kujdes, u kthye në kopshtin ku hijet e mbrama po strukeshin të frikësueme. Pa hy në kasollë, mori frymë thellë e vendosi me e lanë jashtë, dhe në të kaluemen, krejt ç’i ndodhi. S’donte që fëmijët t’ia lexonin lemerinë në fytyrë. Do gjëmime të forta në katundin matanë lumit ia shkundën tokën nën kambë, por ajo eci nëpërmjet kopshtit të fidaneve drejt gojëzës së kasolles së gurtë. Mbrenda po e prisnin të gjithë.
-A e mole lopën?
-.. nuk mujta!
Dy carrokët vrapuen si zogj drejt saj, por ajo ua shmangu përqafimet. I vinte të ndohtë prej pisllëkut që i qe shtresue.
-Ndal mamit se… e… kam prekë lopën. Më duhet me u pastrue njiherë.
Gjeti ujë të ftohtë. U pastrue kambë e krye. Rrobat e reja që veshi, mbasi i mbuluen gjithçka veç fytyrës, sikur e qetësuen. Vuni edhe shaminë në krye, e lidhi mbrapa flokësh e u kthye në dhomë. I përqafoi fëmijët. Gjatë. Fort. Vajza kureshtare ia preku me gisht faqen dhe e pyeti pse ishte përgjakë.
-Tue ikë therrave… qe, po ju gatuej mish viçi – u përpoq me ndërrue kuvend.
-Pse nanë e preve viçin?
-Oh, ata e kishin pre, he Zoti i faroftë!
Merjemja ua vuni në sofër tri ve të zieme. Gratë shkëmbyen shikime domethanëse. Prej të çames në mollëz i rridhte ende gjak. Të çjerrat e qafës ishin frye, por nuk gjakonin ma. Merjemja i erdhi në ndihmë me nji leckë, që ajo e lidhi rretherreth e i mbuloi. Mija plagë të padukshme i shpërthyen në zemër. S’u përmbajt, nisi me qa. Merjemja e përqafoi. Zunë me qa edhe fëmijët, pa e ditë pse.
**
Po ecte përkrah burrit. Ndodheshin shi mbi urën që nxirrte në anën veriore të qytetit tash njimbëdhjetë vjet të ndamë. Mes nja tre-katër njerëzve që kaluen mbi atë urë, ndjeu trupin t’i ligështohej.
-Në ta paguejtë, menjirend shitja! Hiç mos ia zgjat! Qe sa vjet ai tue e gëzue, na jo. – ishte tue i thanë burrit, kur vërejti prej larg, andej urës, uniforma policore.
Dyllë qe ba kur u ishin afrue policëve.
-Ku? – i pyeti polici që u doli para, mbasi nxori ngadalë tymin e duhanit prej thellësisë së grykës.
-Shpinë me e vizitue. Me iu dukë.
-Aaa, pa merak komshija. Na po kqurim shpija! – i tha polici me fytyrë të rreshkur në diell.
Uniformën e kishte të policisë vendore. U kthye mandej drejt saj me e pa. Ajo mbante kryet të ulun. Ai çoi dorën me avitë cigaren te buzët. Gjashtë gishta. Këtë herë e diti mirëfilli çka i kujtuen. Kutërbimi i randë i djersës së tjetrit i ngjalli krupë. Frika, mikja e vjetër, i trokiti në zemër. Mezi mblodhi guxim me e çue kryet e me e kqyrë. Po. Ishte vetë ai. Ishte ma i shëndoshë, pa mjekër e thinjë pak, por ai.
-Shkoni! Kqurni shpija!
Kur, mbasi banë do hapa, burri e pyeti ç’pati që u ligështue, ia ktheu se me gjasë e kishte nga vapa e dielli. Mbasi banë do hapa. Ajo ktheu kryet edhe nji herë prej policit. Ish tue e kallë nji cigare. Ai e pa. Qartë ia diktoi sytë e përgjakun.
Imer Topanica
Imer Topanica është i njohur si poet dhe prozator. Autori i dy librave (romani "Udhëtarët", Princi, Tiranë 2013; dhe përmbledhjes me poezi "Tufë drite", Rrokullia, Prishtinë 2014); ka vite që e ushtron edhe zejen e gazetarit. Cikle me poezi e tregime i janë publikuar në revistat letrare të mirënjohura si: Jeta e Re, Verbi, Ilz, Akademia, Oaza etj. Është në pritje të publikimit të librit të tretë me radhë, përmbledhjes me poezi "Shënime të pamjaftueshme".
Kontakti: i.topanica@gmail.com, www.facebook.com/imer.topanica
ažurirano: 04/02/20
