Ana Knezheviq
„Hamzo, hape derën! Hamzo, hape, unë jam, Petari, fqinji! Hamzo, kanë hedhur granatë mbi bibliotekën, u dogj ,Vijeçnicaʻ…“
„Kur?“, bërtita nga kuzhina.
„Para tri ditësh… Hamzo, thonë se brenda është djegur edhe shoku yt, ai i krisuri!“
„Çfarë?! Nuk është e mundur, biblioteka nuk punon, askush s’ka qenë brenda me muaj!“
„Nuk e di, Hamzo, është luftë, gjithçka flasin njerëzit… Isha dje në Çarshi, ndanin ushqim, atje ishte edhe Adili. Më tha të ta përcjell se Amari është zhdukur, askush nuk e ka parë nga zjarri.“
Amari. Mos ia kanë mbyllur bibliotekën, nuk do ta vërente se ka filluar lufta. Kishte të drejtë për gjithçka, tërë ajo përbuzje e ftohtë, vendosmëria të mos marrë pjesë në tërë këtë. Nga i vogël e dinte. E dinte se e tërë kjo është vetëm një farsë. Në shkollë vetëm heshtte, nuk përgjigjej në asnjë pyetje, nuk i zgjidhte testet. Arsimtarët nuk dinin ç’të bëjnë me të. Ishin të shqetësuar nga shikimi indiferent me të cilin i shikonte derisa ata bërtisnin dhe hidheshin rreth tij. „Amari i krisuri. Amari kopili. Amari, Amari, ka njëqind baballarë…“, bërtisnin të gjithë kur hynte në klasë. Shakatë e këtilla të fëmijëve ishin të nxitura nga nënat e tyre, sepse nëse kishte dikush që e urrente Amarin, këto ishin nënat. Çdonjëra prej tyre në mënyrë të fshehur në vetvete kishte frikë se ndoshta Amari është biri sekret i burrit të saj.
„Edhe diçka tjetër, Hamzo, kujdes ku shkon, i tërë qyteti është shndërruar në një sokak snajperësh.“
„Falemnderit, Petar, ruaje veten.“
Më duhet të dal dhe ta kërkoj. Por, ku?! Nuk është në shtëpi, nuk është në bibliotekë… aq janë vendet ku realizohet jeta e tij… Është djegur biblioteka?! U dogjëm edhe ne. Amari nuk ishte në ,Vijeçnicëʻ vetëm kur takohej me mua në çarshi te Adili. Përveç meje, askush tjetër nuk e dinte se Amari në fakt ka shumë muhabet. Takoheshim çdo mesditë, ai vinte, pinte disa kafe njërën pas tjetrës dhe rrëfente për personazhet që i ka lexuar. Për të nuk ekzistonin njerëz, vetëm personazhe letërsie. Nuk ekzistonin kohëra dhe hapësira në këtë botë, por vetëm ato në librat. Jetonte në librat, jo në këtë botë, gjatë kohë edhe para se ta zbulonte ,Vijeçnicënʻ. Njëri nga myshterinjtë e rregullt të nënës së tij ishte një shkrimtar i njohur i qytetit tonë. Kur ishim klasa e dytë, ai me gjasë për shkak të ndjenjës së fajit, filloi çdo javë kur e vizitonte nënën e tij, t’i çojë libra. Amari vinte në shkollë, e hapte librin dhe lexonte nga ora e parë deri te ajo e fundit. Nëse e kryente, ditën e ardhshme përsëri ulej në bankë, e hapte dhe e lexonte nga e para, dhe kështu derisa miku i nënës së tij t’i sjellë libër të ri. Isha i ulur pranë tij. Kur ishte mërzitshëm në orë, ai nuk fliste, kështu që nuk kisha si të zbavitem, përveçse edhe unë të lexoj me të. Kështu edhe fillova të lexoj. Nëse kam mësuar diçka në shkollë, kjo ishte nga këta libra. Klienti i nënës së tij, me siguri i impresionuar nga interesi i këtij djali, filloi t’i sjellë libra dhe kështu Amiri kishte se ç’të bënte çdo orë, me të edhe unë. Arsimtarët hoqën dorë nga ideja ta riedukojnë. Njëherë i dëgjova duke biseduar në korridor: „Çfarë babai, ashtu biri“ dhe qeshnin me zë. Isha i vogël dhe nuk e dija si ta shpjegoj këtë atëherë, por e dija se jam duke mësuar diçka të rëndësishme nga librat e çuditshëm dhe të pakuptueshëm të Amarit. Kisha ndjenjën se i jam borxhli. Kur kishim test, pasi që e përfundoja timin, shpejt e shkruaja edhe të tijin. Kështu, Amari pa folur asnjë fjalë në tetë vjet shkolle fillore ia doli të kalojë në vite, pa e përsëritur vitin.
Dita kur Amari për herë të parë më foli ishte maj dhe ishim 14 vjeç. Për herë të parë erdhi pa libër në shkollë. Kjo ishte nga ditët e rralla të cilat nuk i kaloi në lexim.
„Nëna më iku“, tha.
Mbeti vetëm. Nënave u pëlqeu ky rol i ri i shpëtimtareve dhe filluan t’i çojnë ushqim. Ishte si i çmendur javët e para, sillej majtas-djathtas, kruhej, hidhte këmbët, nuk mund të duronte ta mbante kokën lart për t’i parë arsimtarët dhe t’i dëgjojë nxënësit.
Atëherë filloi të më drejtohet, vinte në shkollë dhe më thoshte: „Hamzo, si je? Hajde më rrëfe diçka për veten“.
Pas një kohe Amari e zbuloi ,Vijeçnicënʻ. Zgjohej, dilte nga shtëpia, kalonte nëpër shtegun e njëjtë, hynte në ,Vijeçnicëʻ dhe dilte në mesnatë, dhe kështu çdo ditë. E la shkollën dhe nuk u regjistrua në shkollë të mesme. Pas një kohe njerëzit e bibliotekës vendosën ta punësojnë.
Unë u regjistrova në gjimnaz dhe këto vite për mua ishin jashtëzakonisht të mërzitshme. I rilexova disa libra të cilët i lexoja me Amarin. Nuk e kërkova, por mendoja shumë për të dhe për ata libra. Kur erdhi koha për regjistrimin e fakultetit, u regjistrova në filozofi.
Në vitin e parë të studimeve shkova në ,Vijeçnicëʻ, e dija se do ta takoja. U ndala te pulti dhe thashë: „E keni ,Murtajaʻ nga Alber Kami?“ E çoi kokën, ishte i veshur me të kaltër të errët. Nuk mund ta besoja, për një çast mendova se e shikoj Ivankën, nënën e tij, gruan, bukuria dhe mënyra e jetesës e së cilës shumë vite pasi u largua mbetën tema të cilat e dridhnin Sarajevën. I njëjti ten i bardhë i thyeshëm në të cilin sytë e errët fitonin një shkëlqim vjollcë.
„Amar, si je? Moti s’jemi parë.“
„Hamzo, ti je?“
Për herë të parë pashë buzëqeshje në fytyrën e tij. M’u desh ta largoja shikimin anash, nuk mundesha ta duroja intensitetin e shikimit të tij. Pastaj e kuptova se ky ishte një çast i rrallë. Amari nuk i shikonte njerëzit në sy, as kaq nga vetja s’deshi t’u japë.
„Po, e kemi ,Murtajënʻ e Alber Kamysë“.
„Do ta marr. Amar, dëshiron të pimë kafe në çarshi?“
„Po, kisha dashur. Në mesditë, kur do ta përfundoj punën.“
Nga atëherë, deri para disa muajve kur filloi lufta, çdo ditë takoheshim në çarshi te Adili dhe pinim kafe pas kafesë, çdo ditë nga dy orë, pas të cilave Amari përsëri kthehej në Vijeçnicë. Shpeshherë më ndalonte dikush në çarshi dhe më pyeste për djalin e Ivankës, i cili aq shumë i ngjante asaj. Amari nuk pushoi t’i shqetësojë të gjithë me mosinteresimin e tij. Përveç me mua, njerëzit e vetëm me të cilët bisedonte ishin ata të cilët vinin në bibliotekë dhe me ta bisedonte vetëm në lidhje me librat të cilat i zgjedhin. Njerëzit mendonin se është i çuditshëm, i krisur, se është shkrimtar. Lexonte për të lexuar. Lexonte për t’u ikur njerëzve, për ta tejkaluar jetën.
Ka dy javë që nuk është askund. Dal çdo ditë herët në mëngjes, vrapoj nga shtëpia në çarshi, me shpresë se do ta takoj. Vrapoj. Në këtë qytet që kur filloi lufta, askush më nuk ec, vetëm vrapojmë. Adili më tregoi se natën kur ka rënë predha mbi Vijeçnicë, i pari është dukur Amari. Ka vrapuar nga dera në derë, ka trokitur, ka grushtuar dyert, ka mbushur kova me ujë nga çarshia dhe e ka shuar bibliotekën. Me orë, pa pushim. Pastaj kanë ardhur zjarrfikësit, i ka marrë zorrët me ujë, është futur në zjarr, ka shuar atje ku askush s’ka pasur guxim të shkojë. Në agimin e ditës veçmë ka qenë e qartë se asgjë nuk ka shpëtuar. Është ulur brenda bibliotekës së zezë dhe ka qarë. Me siguri për herë të parë. Nga atëherë askush nuk e ka parë.
„Hamzo, Petari është… Thonë se është dukur Amari, ka qenë në shtëpi.“
„Çfarë! Kush të tha?“
„Filipi, kushëriri im që jeton në ndërtesën e tij.“
As që i pashë autobusët e rrëzuar, as që mendova për plumbat, vrapova drejt banesës së tij. Trokita me pak frikë, e pyetja veten se si do të duket. U lehtësova kur më pyeti: „Hamzo, si je?“ Dhe, më ftoi të hyj. Nuk e përmendi ,Vijeçnicënʻ, nuk e përmendja as unë. Isha i lumtur, më dukej mirë. Rrinim në banesën e tij dhe bisedonim si gjithmonë për librat. Për një çast nuk pati snajperë, nuk pati të vdekur, ishim në çarshi, në dyqanin e Adilit, pinim kafe turke, çarshia lëvizte gëzueshëm, dielli piqte, ndërsa ne bisedonim gjatë për ndonjë personazh letërsie sikur është njeri i gjallë, të cilin e njihnim dhe kalon në atë çast pranë nesh.
„Po, po… kisha dashur të ha diçka.“
„Hajde, kam gatuar çorbë“, tha dhe hyri në kuzhinë.
Solli nga kuzhina dhe vendosi në tavolinë një tenxhere të madhe. Vendosi dy pjata, një për të, një përpara meje.
„Amar, ku i ke librat? E shoh nuk e ke më në dhomë.“
„Po, i çova në kuzhinë para disa ditëve, mendoj se atje e kanë vendin“, tha dhe e mbushi me çorbë pjatën time dhe të vetën.
„Po, pse jo, çdo ndryshim është i bukur…“, thashë unë dhe duke e parë se si ai fillon ta hajë çorbën, fillova edhe unë me lugën.
„Amar! Ç’është kjo?! Këto janë copëza letre… Këto janë libra me ujë. Kjo çorbë është me libra… Pusho së ngrëni!!!“
„Madje çorbë e përgatitur vetëm nga përbërës të autorëve kroatë, serbë dhe boshnjakë. Një specialitet i popullarizuar në restorantet e Perëndimit“, tha i qetë.
Për herë të parë e dëgjova të shqiptojë një gjë të tillë.
Disa vjet takohemi në çarshi, pimë kafe pas kafesë, bisedojmë deri në padurim, ndërsa për herë të parë e dëgjova nga goja e tij, kroat, serb, boshnjak, kështu që m’u duk sikur edhe unë i dëgjoj për herë të parë…
„Amar, çfarë serbësh, çfarë kroatësh, o njeri, je duke ngrënë çorbë me libra!“
Pastaj mundesha vetëm të heshti. Dhe, me lot aq të fortë të cilët nuk dëshironin të rrjedhin, e shikoja se si lugë pas luge, faqe pas faqes, e ha çorbën. Kur përfundoi, e lëpiu pjatën në të cilën kishte mbetur ndonjë copë, e mori garuzhdën, e mbushi edhe njëherë pjatën dhe më pyeti se si jemi në shtëpi.
Më dridheshin duart, nuk mundesha ta duroja ta shikoja të tillë.
„Amar, unë shkova“, thashë.
„Eja të premten, tha, do të përgatis diçka të veçantë të premten, çorbë me ilustrime me harta jugosllave.“
Gjeja guxim të shkoj deri te shitorja në sokakun e snajperëve për të blerë bukë për tërë ndërtesën, por nuk mundesha ta marr veten me muaj dhe të shkoj përsëri ta shoh.
Pas disa muajve më lajmëruan se Amari ka vdekur, i kanë gjetur një top me letra në bark. Mjekët ishin të hutuar, unë nuk isha. E dija se në barkun e tij serbë, kroatë dhe boshnjakë janë ulur bashkë në një tavolinë.
Përkthim: Kreshnik Ajdini
Ana Knezheviq
(1993) është studente në Katedrën për Letërsi të Përgjithshme dhe Krahasuese në Universitetin Shën Cirili dhe Metodi në Shkup.
Kontakti: knezevic_ana@hotmail.com
ažurirano: 31/01/20
